Rodzina: Synanceiidae (szkaradnicowate)
Synanceia verrucosa
Gatunek ten występuje w płytkich tropikalnych wodach morskich Oceanu Indyjskiego i w zachodniej części Pacyfiku, od Morza Czerwonego i wschodniego wybrzeża Afryki po Polinezję Francuską i Południową Japonię. Związany jest głównie z rafami koralowymi oraz płytkimi lagunami, gdzie osiada na dnie piaszczystym i zakopuje się w nim, lub ukrywa się pod skałami. Szkaradnica bytuje w wodach o głębokości od około 20-30 cm do 30 m. Prowadzi samotniczy tryb życia. Jedynie podczas okresu godowego gromadzi się na krótki czas z płcią przeciwną. Maksymalna długość ciała szkaradnicy wynosi 40 cm, chociaż schwytano okaz, który miał 51 cm. Z reguły dorasta do 30-35 cm. Największa opublikowana waga wynosiła 2,4 kg.
Jej ciało jest masywne oraz uzbrojone w kolce połączone z gruczołami jadowymi, które znajdują się na płetwie grzbietowej, odbytowej oraz płetwach brzusznych. Swoim kształtem i ubarwieniem przypomina skałę, stąd też jej angielska nazwa –ryba kamień. Ciało ma zwykle kolor brązowy lub szary o może mieć wybarwienia w kolorze żółtym, pomarańczowym lub czerwonym. Jej pysk jest duży i skierowany ku górze, jest to związane z jej osiadłym trybem życia. Jest drapieżnikiem, który chwyta ofiarę z zasadzki. Nieruchomo czatuje na przepływającą ofiarę, po czym gwałtownym ruchem wciąga ją do paszczy. Jest bardzo szybka, ofiarę chwyta do paszczy w 0,015 sekundy. Żywi się skorupiakami, głowonogami oraz małymi rybami.
Szkaradnica jest rozdzielnopłciowa. Dymorfizm płciowy uwidacznia się w rozmiarze ciała, samce są większe. Samica nie wybiera partnera, zapłodnienie jest zewnętrzne i przypadkowe. Składa jaja na dnie rafy koralowej, następnie przepływający samiec zapładnia je. Jaja są duże, co sugeruje, że wykluwające się z nich młode będą dobrze wykształcone. Szkaradnica uznawana jest za jedno z najniebezpieczniejszych zwierząt, gdyż jej jad może być śmiertelny dla ludzi. Pomimo tego jest sprzedawana w celach kulinarnych w Hongkongu, na Filipinach i w Japonii. Pada również ofiarą płaszczek i rekinów. Jest sprzedawana jako ryba akwariowa.
Jak nie zostać posiłkiem dla innych?
Szkaradnica wykształciła szereg adaptacji, które pomogły jej odnieść sukces na dnie rafy. Pierwsza z nich jest mimetyzm, czyli upodabnianie się do otoczenia. Kolor skóry oraz jej nierówna, skalista struktura pomagają jej kamuflować się pomiędzy skałami i koralowcami. Dodatkowo bardzo często jest porośnięta glonami, co dodaje jeszcze więcej autentyczności. Ponad to jej płetwy piersiowe są tak wykształcone, że służą nie tylko do pływania, ale także do poruszania się po dnie oraz do wspomagania zakopywania się w piasku i błocie. Kolejna adaptacja to chroniące przed drapieżnikami kolce jadowe. Na grzbiecie ryby jest 13 kolców, u postawy których znajdują się po dwa gruczoły z jadem. Kolce są bardzo ostre i sztywne, zaś jad bardzo silny. Jad w dawce 18 mg jest śmiertelny dla człowieka, a taka dawka jest uwalniana jedynie przez 6 spośród wszystkich kolców. Jad składa się z mieszaniny białek – stonustoksyny, werrukotoksyny i kardioleptyny, przy czym to werrukotoksyna jest najbardziej niebezpieczna. Skutki jego działania obejmują silny ból, wstrząs, porażenie i śmierć tkanki. W przypadku ukłucia przez szkaradnicę należy jak najszybciej podać antidotum. Pierwsza pomoc powinna obejmować zanurzenie uszkodzonego miejsca w gorącej wodzie, co powinno doprowadzić do denaturacji białek z jadu.
Morze Bałtyckie przez wielu traktowane jest jako podwodna pustynia pozbawiona życia. Wbrew pozorom strefa denna bogata jest zarówno we florę, jak i faunę. Naszą uwagę skupimy na zoobentosie, czyli zwierzętach związanych z dnem, bez względu na to czy zakopują się w osadach, leżą na dnie, czy też po nim kroczą. Poznamy przedstawicieli skąposzczetów, wieloszczetów, mięczaków i skorupiaków zamieszkujących Bałtyk. Fakt, na dnie mogą występować okresowe lub stałe deficyty tlenowe tworząc obszary pozbawione życia, których przyczyną jest eutrofizacja. Kolejnym istotnym problemem środowiskowym są pozostałości po II wojnie światowej, które zanieczyszczają wody morza. Czy doprowadzą one do wyjałowienia Morza Bałtyckiego? Odpowiedź poznacie trakcie naszego spotkania.
Po niemal 4 miesiącach „zamrożenia” Akwarium Gdyńskie wraca do Was z wakacyjną ofertą edukacyjną. Ze względu na nadal panujące obostrzenia związane ze stanem epidemicznym w naszym kraju również Centrum Edukacji musiało przystosować się do nowych warunków pracy. Nadal nie możemy otworzyć dla Was naszych laboratoriów czy sali kinowej, dlatego postanowiliśmy wybrać się z Wami w teren.
