Akwarium Gdyńskie

Ukwiał skórzasty

Rząd: Actinaria(ukwiały)

Rodzina: Stichodactylidae

Heteractis crispa

Ten przedstawiciel parzydełkowców jest szeroko rozpowszechniony w wodach tropikalnych i subtropikalnych Indo-Zachodniego Pacyfiku od Morza Czerwonego, przez Polinezję, Południową Japonię, Australię i Nową Kaledonię do Tuamotu. Jest on związany z rafami koralowymi. Preferuje twarde podłoże, lekko pokryte piaskiem, ale może również przylegać do rozgałęzionych koralowców. Najczęściej chowa się w szczelinach skalnych z widoczną jedynie tarczą gębową z mackami. Zazwyczaj występuje na głębokości od 1 do 10 m, jednak widywany był także na głębokości 40 m. Tarcza gębowa ma średnicę od 20 do 50 cm i otoczona jest wieloma mackami o długości od 10 do 15 cm, które znajdują się na całej jej powierzchni. Są one tak długie, że mogą się przeplatać. Na tarczy znajduje się około 800 ramion (wielokrotność liczby 6) o zaokrąglonych czubkach. Mogą mieć zabarwienie brązowo-szare, fioletowe lub zielone, a niektóre okazy posiadają piękne niebieskie lub fioletowe końcówki. Pień podtrzymujący tarczę ma kolor szary i jest pokryty lepkimi białawymi wybrzuszeniami. Stopa, którą zwierzę przyczepia się do podłoża jest znacznie większa niż pień.

Zazwyczaj kolor zwierzęcia zależy od stężenia symbiotycznych glonów, zooxantelli, znajdujących się w jego ciele. Otwór gębowy znajduje się w centrum tarczy gębowej i jest jednocześnie otworem odbytowym. Ukwiał odżywia się poprzez symbiozę z fotosyntetyzującymi zooxantellami, które produkują glukozę. Ponad to jest on drapieżnikiem odżywiającym się bezkręgowcami i małymi rybkami, które chwyta przy pomocy macek z parzydełkami paraliżującymi ofiarę. Pobiera on również substancje odżywcze z otaczającej go wody.

Organizm ten może rozmnażać się bezpłciowo i płciowo. Rozród bezpłciowy polega na podziale ciała od stopy do otworu gębowego, które odrasta tworząc dwa osobniki. W rozrodzie płciowym dochodzi do zapłodnienia zewnętrznego, powstaje urzęsiona larwa planula, która osiada na dno i przekształca się w polip. Ukwiał ten nie rozmnaża się w niewoli. Ze względu na obecność jadu w parzydełkach nie ma on wielu naturalnych wrogów. Mogą na nim żerować inne ukwiały, ślimaki nagoskrzelne, rozgwiazdy oraz wieloszczety. On sam żyje w symbiozie z 15 gatunkami ryb z rodzaju Amphiprion, znanymi jako błazenki. Jeden gatunek A. latezonatus żyje w symbiozie tylko i wyłącznie z tym ukwiałem. Oba zwierzęta czerpią korzyści ze współpracy.

Błazenek ma zapewnione schronienie przed drapieżnikami, zaś ukwiał ma dodatkowe źródło pokarmu w postaci resztek pozostawionych przez błazenka, bądź też specjalnie dostarczonymi dla niego.

Poza błazenkami do symbiontów należą również młodociane ryby z gatunku Dascyllus trimaculatus oraz krewetki z rodzaju Periclimenes. Jest to najczęściej importowany gatunek ukwiału, jednak ze względu na swoją wrażliwość powinien być hodowany przez doświadczonych akwarystów. Ważne, aby przed zakupem ocenić kolor zwierzęcia. Jeśli jest biały, a jego otwór gębowy się nie zamyka, świadczy to o jego złej kondycji, gdyż pod wpływem stresu wyrzucił ze swojego ciała zooksantelle. Wówczas szanse na przeżycie takiego zwierzęcia są niewielkie.

H. crispa w Morzu Czerwonym

W Morzu Czerwonym zaobserwowano ciekawą zależność zupełnie odmienna niż w innych rejonach występowania tego gatunku. Zazwyczaj z ukwiałem związane są dojrzałe osobniki błazenków, jednak w Morzu Czerwonym związane są z nim jedynie osobniki młodociane. Wydaje się, że stanowi on swoisty żłobek, który jest treningiem dla młodych ryb zanim poszukają ukwiału, w którym „zamieszkają” na stałe.

2020-06-03
Najeżka

Rząd: Tetraodontiformes (rozdymkokształtne)

Rodzina: Diodontidae (najeżkowate)

Diodon holocanthus

Gatunek ten ma szeroki zasięg występowania skoncentrowany na wodach tropikalnych i subtropikalnych. Jego zasięg w Oceanie Spokojnym obejmuje wody przybrzeżne od Kalifornii po Kolumbię, Wyspy Galapagos, Hawaje, Wyspy Wielkanocne oraz obszar od południowej Japonii do Wyspy Lord Howe. W Atlantyku spotykany jest od Florydy do Brazylii, w tym na Bahamach, a także we wschodniej części Atlantyku między 30 °N a 23 °S, w tym wokół Afryki Południowej. Ponad to spotkamy go na Zachodnim Oceanie Indyjskim od Morza Czerwonego do Madagaskaru, na Mauritiusie i wyspie Reunion. Dorosłe osobniki związane są z dnem na głębokości od 2 do 100 m. Preferują dno porośnięte roślinnością, laguny, rafy koralowe i skaliste, jak również mętne dno w pobliżu mangrowców. Młode osobniki prowadzą pelagiczny tryb życia. W odróżnieniu od dojrzałych, które są samotnikami, młode osobniki tworzą duże skupiska. Gdy osiągną długość 7 cm, zmieniają siedlisko i schodzą w pobliże dna.

Najeżka prowadzi nocny tryb życia, w ciągu dnia ukrywa się. Dorasta ona do długości 50 cm, jednak z reguły jest to 35 cm. Cechą charakterystyczną w wyglądzie najeżki jest obecność łusek przekształconych w kolce i ułożonych wzdłuż ciała, które służą do obrony. Ryba ta porusza się powoli używając do tego celu płetw piersiowych, odbytowych i płetwy grzbietowej, płetwa ogonowa pełni funkcję steru. Jej jasne ciało pokryte jest dużymi, ciemnymi plamami umieszczonymi na bokach ciała i na grzbiecie, które dominują w kolorystyce ryby. Pomiędzy nimi widoczne są małe czarne plamki, które, w odróżnieniu od D. hystrix, nie rozciągają się na płetwy. Charakterystyczny jest pionowy, brązowy pasek nad i pod każdym okiem. Osobniki młodociane mają kolor od oliwkowego do brązowego z ciemnymi plamami, który ma je maskować wśród roślinności.

Dzięki swoim silnym szczękom i zębom, najeżka specjalizuje się w jedzeniu twardych bezkręgowców, takich jak jeżowce, małże i ślimaki oraz kraby. Dziobate zęby mogą łapać i miażdżyć zdobycz, a duże, gumowate usta chronią przed zranieniem kolcami i połamanymi skorupami.

Jest to gatunek rozdzielnopłciowy. Do zapłodnienia dochodzi zazwyczaj o świcie lub zmierzchu. Wówczas samiec delikatnie wypycha samicę ku powierzchni wody. Zapłodnienie jest zewnętrzne. Jaja uwalniane przez samicę są od razu zapładniane przez nasienie nawet kilku samców. Larwa jest planktoniczna, zatem ryba ta nie sprawuje opieki nad potomstwem. Ciało larwy ma kolor żółty z rozproszonymi czerwonymi plamami. Już po 10 dniach od wyklucia na ciele larwy pojawiają się kolce. Po trzech tygodniach przeobraża się ona w postać młodocianą o ciele w kolorze oliwkowym lub brązowym, charakterystycznym dla osobników dojrzałych. Pomimo obecności na jej ciele kolców, jest ona pokarmem dla dużych ryb drapieżnych, przede wszystkim dla tuńczyka oraz dla delfinów. Osobniki dojrzałe padają ofiarą rekinów. Pomimo, iż inni przedstawiciele najeżek znajdują zastosowanie w kuchni azjatyckiej, D. holocanthus nie jest powszechnie spożywany. Wysuszone i napompowane sprzedawane są jako pamiątki. Są również odławiane i sprzedawane jako ryby akwariowe. Mają także zastosowanie w azjatyckiej medycynie ludowej.

Taktyka obronna najeżki

W momencie gdy ryba poczuje się zagrożona napompowuje swoje ciało połykając wodę. Uzyskuje w ten sposób większą objętość, dodatkowo podnosi kolce, co ma za zadanie zniechęcić drapieżnika do ataku. Powłoka jej ciała jest bardzo elastyczna, umożliwiając ekspansję ciała nawet o 40% w stosunku do pierwotnego rozmiaru. Gdy zagrożenie minie, nadmiar wody jest wydalany, a ryba wraca do normalnego rozmiaru. Ponad to ryba ta gromadzi w swoim ciele toksynę – tetrodotoksynę, oddziałującą na układ nerwowy.

2020-05-28
Rozgwiazdy

Typ: Echinodermata (szkarłupnie)

Gromada: Asteroidea (rozgwiazdy)

Budowa i długość życia

Rozgwiazdy to przedstawiciele szkarłupni, które charakteryzują się spłaszczonym grzbieto-brzusznie ciałem w kształcie gwiazdy. Ciało rozgwiazdy złożone jest się z dysku centralnego, od którego odchodzą szerokie ramiona. Jej otwór gębowy znajduje się od spodu ciała, natomiast otwór odbytowy na części grzbietowej/wierzchniej. Tak jak pozostałe szkarłupnie, posiadają wapienny szkielet wewnętrzny złożony z kosteczek połączonych siatką włókien kolagenowych oraz układ naczyń krwionośnych, wypełnionych wodą morską, z nóżkami ambulakralnymi służącymi do zdobywania pokarmu oraz do poruszania się.

U większości rozgwiazd od dysku centralnego odchodzi 5 ramion, chociaż niektóre gatunki mają większa liczbę ramion – 6 lub 7, a niekiedy nawet 10, 15 lub 20. Rekordzistą jest gatunek zamieszkujący zimne wody Antarktydy, Labidiaster annulatus, który posiada od 40 do 45 cienkich ramion. Część grzbietowa, czyli górna, może być gładka, ziarnista lub kolczasta i pokryta jest nakładającymi się płytkami. Skóra właściwa zawiera szkielet składający się z węglanu wapnia w postaci kosteczek kostnych, które mają strukturę plastra miodu złożonego z mikrokryształów kalcytu ułożonych w siatkę. Na ciele mogą być widoczne guzki, kolce, a także drobne szczypcowate wyrostki – pedicellaria, które w zależności od gatunku służą do obrony, usuwają zanieczyszczenia z powierzchni ciała, pomagają w odżywianiu oraz chwytaniu małych ryb i skorupiaków. U rozgwiazd zakopujących się w osadach mogą być również obecne struktury przypominające parasole chroniące delikatne struktury skrzelowe. Kolor ich ciała jest różnorodny, od jasnych kolorów w różnych odcieniach czerwieni lub pomarańczy do niebieskiego, szarego lub brązowego. Również długość życia różni się między gatunkami. Na ogół dłużej żyją gatunki większe i te z larwami planktonicznymi. Najdłużej żyje rozgwiazda purpurowa Pisaster ochraceus, która dożywa 34 lat. Najcięższa natomiast jest rozgwiazda słonecznikowa Pycnopodia helianthoides, która osiąga wagę ponad 5 kg.

Znaczenie ekologiczne i siedliska

Znanych jest ponad 2000 gatunków rozgwiazd zamieszkujących dna wszystkich oceanów świata od tropików po zimne wody polarne. Ich siedliska obejmują rafy koralowe, skaliste wybrzeża, obszary pływowe, podłoże błotniste i piaszczyste, obszary porośnięte roślinnością oraz dno głębinowe do głębokości co najmniej 6000 m. Największa różnorodność gatunkowa występuje na obszarach przybrzeżnych. Zwierzęta te są ważne z ekologicznego punktu widzenia, ze względu na ich duże rozmiary ciała, różnorodną dietę i zdolność przystosowywania się do różnych środowisk. Mają znaczenie w zachowaniu różnorodności gatunkowej strefy dennej, poprzez wyjadanie np. małży lub glonów. Mogą mieć także negatywny wpływ na ekosystem. Korona cierniowa (Acanthaster planci) żeruje na koralowcach uszkadzając rafy koralowe, zaś Asterias amurensis nazywany rozgwiazdą Północnego Pacyfiku zasiedlił wody Tasmanii wyniszczając populacje małży poławianych komercyjnie. Gatunek ten został umieszczony na liście 100 najbardziej szkodliwych gatunków inwazyjnych na świecie, czyli gatunków obcych dla danego siedliska, które charakteryzują się dużym potencjałem ekspansji i zagrażają gatunkom rodzimym.

Odżywianie

Większość gatunków rozgwiazd to drapieżniki żerujące na glonach, gąbkach, małżach, ślimakach, stawonogach i innych małych zwierzętach, w tym rybach. Rozgwiazda korona cierniowa żeruje na polipach koralowców. Część gatunków odżywia się detrytusem, czyli rozkładającą się materią organiczną i odchodami. Kilka odżywia się planktonem wchłaniając go z otaczającej wody. Rozgwiazdy mają żołądek podzielony na dwie części – żołądek sercowy i żołądek odźwiernikowy, przy czym pierwszy może być wysuwany poza ciało i zachodzi wówczas trawienie zewnętrzne, natomiast drugi zawsze pozostaje wewnątrz ciała zwierzęcia.

Dzięki wysuwanemu żołądkowi rozgwiazdy mogą odżywiać się pokarmem większym niż ich otwór gębowy.

Prymitywne rozgwiazdy połykają zdobycz w całości i zaczynają ją trawić w żołądku sercowym, następnie dalsze trawienie dobywa się w żołądku odźwiernikowym, tam też następuje wchłanianie substancji odżywczych. U bardziej zaawansowanych gatunków żołądek jest wyrzucany na zewnątrz organizmu, aby pochłonąć i strawić pokarm. Następnie jest zasysany do wnętrza ciała, a pokarm podlega dalszemu trawieniu w żołądku odźwiernikowym.

Rozmnażanie

Większość gatunków rozgwiazd to organizmy rozdzielnopłciowe, zazwyczaj jednak nie ma widocznego dymorfizmu płciowego. Niektóre gatunki są hermafrodytami posiadającymi jednocześnie gonady żeńskie i męskie, co pozwala im na wytwarzanie komórek jajowych i nasienia. U kilku z nich wyłącznie jedna gonada (ovotestis) wytwarza zarówno komórki jajowe, jak i nasienie.

Osobniki niektórych gatunków zmieniają płeć wraz z wiekiem.

U Asterina gibbosa wszystkie młode osobniki są samcami, zaś w miarę starzenia się zmieniają płeć. U Nephantia balcheri dojrzała samica może podzielić się na pół (rozmnażanie bezpłciowe), a uzyskane potomstwo to zawsze samce, które po osiągnięciu określonego rozmiaru stają się z powrotem samicami. Każde ramię rozgwiazdy zawiera dwie gonady, które mają ujście na środkowym dysku między ramionami. Zapłodnienie jest zasadniczo zewnętrzne, jedynie u kilku gatunków zaobserwowano zapłodnienie wewnętrzne. U większości gatunków jaja i plemniki uwalniane są wprost do wody, gdzie dochodzi do zapłodnienia i powstaje planktoniczna larwa. Niektóre gatunki opiekują się swoim potomstwem. Samica składa do kilkuset jaj i strzeże ich tworząc nad nimi baldachim ze swojego ciała. Inne gatunki są jajożyworodne. Na grzbiecie samicy znajdują się specjalne jamy, w których rozwijają się larwy. Osobniki z gatunku Trophodiscus uber noszą swoje młode na grzbiecie broniąc je przed drapieżnikami, natomiast Leptasterias tenera wewnątrz żołądka. U gatunków opiekujących się potomstwem jaja są stosunkowo duże i zaopatrzone w żółtko i na ogół rozwijają się bezpośrednio w miniaturowe rozgwiazdy bez pośredniego stadium larwalnego. Taka forma rozrodu jest typowa dla gatunków głębinowych i bytujących w wodach polarnych, gdzie warunki nie sprzyjają rozwojowi larw. Pierwsze osobniki, które rozpoczęły rozród mogą uwalniać do wody feromon, który daje sygnał innym osobnikom do rozpoczęcia rozrodu. U niektórych gatunków osobniki łączą się w pary. U innych natomiast samice gotowe do rozrodu wytwarzają substancje chemiczne dające sygnał samcom do uwolnienia nasienia.

Rozgwiazdy mogą rozmnażać się również bezpłciowo poprzez regenerację.

Dzielą one swoją tarczę centralną, ramiona z fragmentem tarczy lub same ramiona, a niekiedy wyłącznie fragment ramienia. Pojedyncze ramiona, które regenerują cały organizm nazywane są formą kometową, ze względu na swój kształt. Również larwy mogą rozmnażać się bezpłciowo poprzez regenerację lub pączkowanie. Ma to miejsce w przypadku dużej dostępności pokarmu. Regeneracja jest nie tylko formą rozmnażania bezpłciowego, ale służy ona również do odbudowywania utraconych części ciała podczas ataku drapieżnika lub ucieczki. Odrastanie może trwać od kilku tygodni do kilku lat. Oddzielona kończyna żyje z nagromadzonych składników odżywczych, dopóki nie odrodzi dysku i jamy ustnej i nie będzie mogła zdobywać pokarmu.

Układ naczyniowy

Układ naczyniowy rozgwiazdy jest układem hydraulicznym złożonym z sieci kanałów wypełnionych wodą morską i odpowiedzialny jest za ruch, przyczepność, chwytanie, przesuwanie pożywienia i wymianę gazową. Odpowiadają za to nóżki ambulakralne. Rozgwiazdy mogą poruszać się dwustronnie, szczególnie podczas polowania lub podczas ucieczki. Podczas pełzania niektóre ramiona działają jak ramiona prowadzące, podczas gdy inne podążają za nimi. Większość nie potrafi poruszać się szybko, ich standardowa prędkość to 15 cm/min, chociaż rozgwiazda słonecznikowa (P. helianthoides) porusza się z prędkością 3 m/min. Oprócz funkcji ruchu, nóżki ambulakralne działają jak skrzela. Wymiana gazowa odbywa się również przez skrzela skórne, które są wybrzuszeniami na grzbietowej powierzchni dysku i ramion.

Narządy zmysłów

Chociaż rozgwiazdy nie mają wielu dobrze zdefiniowanych narządów zmysłu, są wrażliwe na dotyk, światło, temperaturę, orientację i stan otaczającej ich wody. Nóżki ambulakralne, kolce i pedicellaria są wrażliwe na dotyk. Nóżki ambulakralne znajdujące się na końcach promieni są wrażliwe na chemikalia, umożliwiając rozgwiazdom wykrywanie źródeł zapachów, takich jak żywność. Na końcach ramion znajdują się kropki oczne, receptory zbudowane z 80–200 prostych ocelli, które odbierają bodźce świetlne. Wiele rozgwiazd posiada również pojedyncze komórki fotoreceptorów w innych częściach ciała. Ponieważ rozgwiazdy nie mają mózgu i scentralizowanego układu nerwowego nie mogą planować swoich działań. W przypadku, gdy jedno ramię wykryje atrakcyjny zapach, staje się ono dominujące i inicjuje ruch innych ramion w kierunku ofiary.

Strategie obronne i zagrożenia

Są one pokarmem dla innych gatunków rozgwiazd, krabów, ryb, mew czy też wydr morskich. Ich pierwszą linią obrony są saponiny (substancje chemiczne wytwarzane przez organizm) obecne w ścianach ciała, które mają nieprzyjemny smak. Niektóre rozgwiazdy, takie jak Astropecten polyacanthus, wytwarzają związki toksyczne, takie jak tetrodotoksyna, zaś Pteraster tesselatus wydziela duże ilości odstraszającego śluzu. Ich ciało chronione jest przez pancerz w postaci twardych płyt oraz mogą być na nim obecne kolce. Inne gatunki chronią wrażliwe nóżki ambulakralne i końce ramion wyścielając rowki kolcami. Niektóre gatunki cierpią z powodu wyniszczenia spowodowanego przez bakterie z rodzaju Vibrio. Sporadycznie pojawia się również bardziej wyniszczająca choroba, wirus SSaDV, powodująca masową śmiertelność wśród rozgwiazd, jak miało to miejsce w 2013 roku z populacją rozgwiazdy słonecznikowej. Wrażliwe są one także na zmiany temperatury.

Zagrożeniem jest również człowiek. Dzięki atrakcyjnemu, symetrycznemu kształtowi rozgwiazdy odgrywają rolę w literaturze, legendzie, designie i kulturze popularnej. Rozgwiazdy są zbierane z ich naturalnych siedlisk i sprzedawane turystom jako pamiątki czy ozdoby. Dotyczy to głównie karaibskiego gatunku Oreaster reticulatus, który zasiedla łatwo dostępne siedlisko i ma widoczne ubarwienie. Do połowy XX wieku gatunek ten był powszechny wzdłuż wybrzeży Indii Zachodnich, ale jego zbiory i handel znacznie zmniejszyły jego liczebność. W stanie Floryda O. reticulatus jest wymieniony jako zagrożony, a jego zbieranie jest nielegalne. Niemniej jednak nadal jest sprzedawany w całym swoim zakresie i poza nim. Podobne zjawisko występuje w Indo-Pacyfiku w przypadku rozgwiazdy Protoreaster nodosus.

Systematyka

W gromadzie Asteoidea wyodrębniono siedem obecnie żyjących rzędów: Brisingida, Forcipulatida, Notomyotida, Paxillosida, Spinulosida, Valvatida i Velatida oraz dwa wymarłe, Calliasterellidae i Trichasteropsida.

Brisingida

(2 rodziny, 17 rodzajów, 111 gatunków)

Mają mały, nieelastyczny dysk centralny i cienkie ramiona, a także pojedynczą serię płytek brzeżnych, połączony pierścień płytek tarczowych, zmniejszoną liczbę płytek grzbietowych, skrzyżowane pedicellaria i kilka serii długich kolców na ramionach. Żyją prawie wyłącznie w głębinowych siedliskach, chociaż kilka żyje w płytkich wodach na Antarktydzie. U niektórych gatunków nóżki ambulakralne mają zaokrąglone końce i brak przyssawek.

Forcipulatida

(6 rodzin, 63 rodzajów, 269 gatunków)

Mają charakterystyczne pedicellaria, składające się z krótkiej łodygi z trzema kostnymi kostkami. Zwykle mają wytrzymałe korpusy i nóżki ambulakralne z przyssawkami z płaskimi końcówkami, zazwyczaj rozmieszczonymi w czterech rzędach. Należą tu dobrze znane gatunki z regionów umiarkowanych, w tym rozgwiazdy z północnych wybrzeży Atlantyku i basenów skalnych, a także gatunki zimnowodne i głębinowe.

Notomyotida

(1 rodzina, 8 rodzajów, 75 gatunków)

Żyją w głębinach morskich i mają wyjątkowo elastyczne ramiona. Wewnętrzne powierzchnie ramion zawierają charakterystyczne podłużne opaski mięśniowe. U niektórych gatunków w nóżkach ambulakralnych brakuje przyssawek.

Paxillosida

(7 rodzin, 48 rodzajów, 372 gatunki)

Nie wysuwają żołądka podczas karmienia, nie mają odbytu i nie mają przyssawek na nóżkach ambulakralnych. Przeważnie zamieszkują miękkie dno piaszczyste lub błotniste.

Spinulosida

(1 rodzina, 8 rodzajów, 121 gatunków)

Większość nie ma pedicellarii i mają delikatny układ szkieletowy z małymi płytkami brzeżnymi na dysku i ramionach. Mają liczne grupy krótkich kolców na części grzbietowej.

Valvatida

(16 rodzin, 172 rodzaje, 695 gatunków)

Większość ma pięć ramion i dwa rzędy nóżek ambulakralnych z przyssawkami. Na ramionach i dysku widoczne są blaszki brzeżne. U niektórych osobników główne pedicellaria są podobne do zacisków i wpuszczone w płytki szkieletowe.

Velatida

(4 rodziny, 16 rodzajów, 138 gatunków)

Obejmuje głównie rozgwiazdy głębinowe i inne zimnowodne, często o globalnym zasięgu. Posiadają zazwyczaj 5 ramion, jednak mogą ich mieć od 5 do 15. Przeważnie mają słabo rozwinięte szkielety z grudkami szeroko rozmieszczonymi na części grzbietowej i kolczastymi pedicellariami.

2020-05-27
Rozgwiazda słonecznikowa

rząd: rozgwiazdokształtne (Forcipulatida)

rodzina: Asteriidae

Pycnopodia helianthoides

Rozgwiazdy (Asteroidea) podobnie jak jeżowce, strzykwy, wężowidła i liliowce należą do szkarłupni, czyli zwierząt charakteryzujących się promienistą symetrią ciała. Rozgwiazda słonecznikowa to jedyny przedstawiciel rodzaju Pycnopodia występujący wyłącznie w północno-wschodniej części Pacyfiku. Przed 2013 rokiem był powszechnie spotykany od Wysp Aleuckich na Alasce po San Diego w Kalifornii. Preferuje strefę pływów o dnie piaszczystym, błotnistym, żwirowym, jak również skalistym. Żyje również wśród łąk roślinności podwodnej. Ciało tej rozgwiazdy jest mięsiste i wymaga stałego kontaktu z wodą, dlatego w przypadku wysokiego odpływu będzie się przemieszczać w głębsze rejony. Najczęściej występuje do głębokości 120 m, chociaż obserwowano ją również na głębokości dochodzącej do 435 m.

Jest to jedna z największych i najcięższych rozgwiazd na świecie. Maksymalna rozpiętość jej ramion wynosi około 1m (z reguły 80 cm), zaś waga dochodzi do 5 kg. Jest ona również rekordzistką w liczbie ramion, ma ich od 16 do 24, podczas gdy większość rozgwiazd ma ich od 5 do 14. Jest to również najszybsza rozgwiazda. Może poruszać się z prędkością 3 m/min i pokonywać dystans co najmniej 3 km. Do poruszania się służą nóżki ambulakralne, których ma ponad 15000. Są one zakończone przyssawkami, które umożliwiają zwierzęciu przylgnąć do skał. Jej ciało może mieć różne ubarwienie od żółtego, jasnopomarańczowego i czerwonego do brązowego, a czasem fioletowego.

Zwierzę to prowadzi samotny tryb życia. Jest drapieżnikiem, który w celu zdobycia ofiary używa silnego węchu i receptorów bardzo wrażliwych na światło. Jej otwór gębowy znajduje się od spodu ciała. Żywi się głównie jeżowcami. Poza nimi w jej diecie obecne są glony, gąbki, małże, ślimaki, strzykwy, inne rozgwiazdy, skorupiaki oraz ryby. Dieta różni się w zależności od położenia geograficznego i dostępności pokarmu. Poprzez wyjadanie jeżowców reguluje strukturę zbiorowisk dennych.

Jest to gatunek rozdzielnopłciowy, jednak nie ma wyraźnego dymorfizmu. Zapłodnienie jest zewnętrzne i losowe, osobniki uwalniają gamety bezpośrednio do wody. Larwa jest planktoniczna i odżywia się fitoplanktonem. Po kilku tygodniach osiada na dnie i przekształca się w młodego osobnika, który żeruje na roślinach. Młoda rozgwiazda ma 5 ramion. Kolejne ramiona przyrastają dwustronnie parami wraz z wiekiem. Każda nowa para jest wstawiana między ostatnią utworzoną parę, a sąsiednie oryginalne ramiona. Młode osobniki padają ofiarą drapieżników, takich jak duże ryby, kraby królewskie, czy wydry.

W przypadku, gdy rozgwiazda poczuje się zagrożona może odrzucić fragment swojego ciała i oddalić się od zagrożenia.

Ponad to wydziela wówczas do wody substancję chemiczną, która ostrzega inne osobniki o zagrożeniu. Po pewnym czasie utracone ramię odrośnie. Jeśli oderwane ramię miało fragment części centralnej, odrośnie z niego zupełnie nowy osobnik. Jest to zjawisko regeneracji. Regeneracja jest również formą rozrodu bezpłciowego u tych zwierząt.

Co się wydarzyło w 2013 roku?

W latach 2013–2015 liczebność tego gatunku gwałtownie zmalała z powodu choroby wyniszczającej rozgwiazdy oraz podwyższonej temperatury wody spowodowanej globalną zmianą klimatu. Gatunek zniknął z siedlisk na wodach u wybrzeży Kalifornii i Oregonu, a jego populacja zmniejszyła się o 99,2% w wodach w pobliżu stanu Waszyngton. W 2016 roku zespół ekologów badający obszar o długości 3000 km stwierdził spadek populacji rozgwiazdy słonecznikowej o 80–100% w porównaniu z poziomem w 2013 r.

2020-05-25
Strzykwy

Typ: Echinodermata

Gromada: Holothuroidea

Strzykwy

Na pierwszy rzut oka strzykwy nie przypominają innych przedstawicieli szkarłupni, których charakterystyczna symetria pięciopromienista jest u strzykw w różnym stopniu zatracana. U niektórych gatunków uwidacznia się centralna symetria poprzez pięć „promieni” rozciągających się od otworu gębowego do odbytu. Z promieni tych odchodzą nibynóżki (nóżki ambulakralne), czyli zakończenia układu wodnego, służące jako narząd ruchu, narząd czepny oraz do zdobywania pokarmu.

Wygląd ich ciała również odbiega od wyglądu innych szkarłupni, których otwór gębowy znajduje się po stronie brzusznej, zaś odbytowy po stronie grzbietowej. Ciało strzykwy jest wydłużone, dwubocznie symetryczne, a ich otwór gębowy i otwór odbytowy zlokalizowane są na dwóch przeciwnych krańcach. W ciele wyodrębniona jest strona brzuszna (trivium) z trzema rzędami nóżek ambulakralnych oraz strona grzbietowa (bivium) z dwoma rzędami nibynóżek.

Ze względu na kształt ich ciała nazywane są ogórkami morskimi, chociaż może się on różnić w zależności od gatunku od prawie kolistego, poprzez przypominający kiełbasę czy też gąsienicę do wężowatego.

Mierzą one zazwyczaj od 10 do 30 cm, jednak w skrajnych przypadkach mają długość kilku mm lub ponad 3 m. Nie posiadają szkieletu zewnętrznego, zamiast niego mają zwapnione struktury zredukowane do mikroskopijnych kosteczek połączonych tkanką łączną tuż pod skórą. U niektórych gatunków struktury te mogą mieć postać spłaszczonych płyt tworząc zbroję, natomiast u niektórych szkielet wewnętrzny nie występuje wcale, np. u Palagothuria natatrix. W ciele wbudowane są także tkanki kolagenowe, które mogą zmieniać swoje właściwości mechaniczne, dzięki czemu zwierzę poprzez ich zmiękczenie może przecisnąć się przez niewielką szczelinę. Natomiast, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo w szczelinie włókna kolagenowe są skracane, wówczas ciało staje się jędrniejsze. Proces ten jest kontrolowany przez układ nerwowy i skoordynowany z aktywnością mięśni.

Zwierzęta te związane są z dnem morskim i rozprzestrzenione są na całym świecie, jednak najwięcej z nich występuje w regionie Azji i Pacyfiku. Szacuje się, że wśród 7 rzędów, zawierających 30 rodzin jest 1717 gatunków strzykw. Wiele z nich jest gromadzonych w celu spożycia przez człowieka. Pełnią one pożyteczną rolę w ekosystemie morskim, ponieważ pomagają w oczyszczaniu dna z rozkładających się resztek organicznych oraz użyźniają osad denny. Tworzą stada, które przemieszczają się po dnie w poszukiwaniu pożywienia.

Ich otwór gębowy otacza wieniec składający się z 8-30 macek, które mogą być proste, pierzaste, rozgałęzione lub drzewiaste i służą do pobierania pokarmu. Macki to zmodyfikowane nóżki ambulakralne, które mogą być chowane do wnętrza jamy ustnej. Ich wygląd jest jednym ze sposobów rozpoznawania poszczególnych rzędów. Identyfikacji różnych gatunków dokonuje się także na podstawie wyglądu kostek wapiennych wbudowanych w ściany ciała. Znaczną część szkieletu stanowi pierścień utworzony z dziesięciu wapiennych płytek otaczający krtań. Stanowi on punkt przyczepu mięśni, które chowają macki, jak również dla głównych mięśni ściany ciała. Ich układ pokarmowy jest bardzo prosty. Wiele gatunków ma przełyk i żołądek, ale u niektórych gardło otwiera się bezpośrednio do jelita, które zazwyczaj jest długie, zwinięte i trzykrotnie przechodzi przez ciało zanim kończy się w komorze kloacznej lub bezpośrednio jako odbyt.

Strzykwy nie posiadają wyraźnych narządów zmysłów, pomimo tego iż na skórze rozrzucone są różne zakończenia nerwowe dające wrażliwość dotykową i na obecność światła. Posiadają parzyste kanaliki oddechowe o kształcie drzewka, które uchodzą do kloaki. Aby zwierzę mogło oddychać, wciąga wodę z tlenem przez odbyt, a następnie wydala ją. Wraz z jelitami działają również jako narządy wydalnicze.

Poza układem wodnym odpowiedzialnym za ruch nóżek ambulakralnych posiadają układ krwionośny.

Naczynia krwionośne połączone są ponad 100 małymi ampułkami mięśniowymi, które działają jak miniaturowe serca.

Ze względu na obecność białych krwinek zawierających hemoglobinę ich krew ma kolor czerwony. Ogórki morskie występują w dużych ilościach na głębokim dnie morskim, gdzie często stanowią większość biomasy zwierzęcej. Są najlepiej przystosowanymi szkarłupniami do ekstremalnych głębokości. Są bardzo zróżnicowane nawet na głębokości przekraczającej 5000 m. Ponad to na głębokości większej niż 9 km stanowią 90% całkowitej biomasy makrofauny. Ciało niektórych gatunków głębinowych, takich jak Enypniastes eximia, Peniagone leander i Paelopatides confundens, jest zbudowane z twardej galaretowatej tkanki o unikalnych właściwościach, które pozwalają zwierzętom kontrolowanie własnej pływalności, umożliwiając im przemieszczanie się po dnie oceanu, unoszenie się nad nim lub aktywne pływanie. W pływaniu pomagają im dodatkowe przydatki na ciele, np. przypominające parasol. Wyłącznie jeden gatunek, Pelagothuria natatrix, jest typowo pelagiczny, gdyż nigdy nie zbliża się do dna. Strzykwy są padlinożercami. Ich dieta składa się z planktonu i rozkładającej się materii organicznej. W poszukiwaniu pokarmu przesiewają osad denny przy pomocy macek otaczających otwór gębowy. 40 zwierząt na jednym metrze kwadratowym jest w stanie przetworzyć 19 kg osadów rocznie. Niektóre zwierzęta wystawiają swoje macki w kierunku prądów morskich i wyłapują pokarm bezpośrednio z wody. Kształt macek jest dostosowany do sposobu odżywiania i wielkości spożywanych cząsteczek.

W większości są to gatunki rozdzielnopłciowe, przy czym układ rozrodczy składa się z pojedynczej gonady, której ujście znajduje się na stronie grzbietowej zwierzęcia, blisko otworu gębowego. Większość ogórków morskich rozmnaża się poprzez uwalnianie nasienia i komórek jajowych wprost do wody. U niektórych gatunków, np. u Pseudocnella insolens dochodzi do zapłodnienia wewnętrznego. Zapłodniona zygota za pomocą jednej z macek przenoszona jest do kieszeni znajdującej się na ciele dorosłego, gdzie rozwija się i ostatecznie wykluwa jako młody ogórek morski. Wiadomo, że kilka gatunków rodzi swoje młode w jamie ciała, rodząc przez niewielkie pęknięcie w ścianie ciała w pobliżu odbytu.

Wiele małych zwierząt może żyć w symbiozie z ogórkami morskimi. Niektóre krewetki czyszczące, w szczególności Periclimenes imperator żyją na ciele strzykw. Również ryby karapowate żyją w relacji komensalizmu ze strzykwami.

Narybek ukrywa się w kloace ogórka morskiego, gdzie ma schronienie przed drapieżnikami, dodatkowo składniki odżywcze znajdujące się w kloace są jego pokarmem.

Niektóre gatunki wieloszczetów i krabów żyjąc wewnątrz strzykwy ochrania jej otwór gębowy lub kanaliki oddechowe. Nie każdy gatunek chce mieć pasażerów na gapę, i tak przedstawiciele rodzaju Actinopyga mają zęby odbytu, które uniemożliwiają jego penetrację odwiedzającym. Z reguły zwierzęta te nie mają wrogów. Są ignorowane przez drapieżniki ze względu na zawarte w nich toksyny. Niemniej jednak mięczaki z gatunku Tonna galea i Perdix tonna paraliżują ogórki morskie za pomocą silnej trucizny, a następnie połykają je. Niektóre strzykwy bronią się poprzez wydalanie lepkich kanalików, które oblepiają drapieżnika. W przypadku zagrożenia usuwają one przez odbyt część swoich narządów wewnętrznych, w tym lepkich kanalików, które są pokarmem dla drapieżnika. Czasami usuwaniu narządów wewnętrznych towarzyszy również wydzielenie na zewnątrz trucizny, która może zabić inne zwierzęta w pobliżu. Usunięte narządy wewnętrzne regenerują się w ciągu kilku tygodni.

Strzykwy odgrywają istotną rolę handlową. Są one spożywane przez ludzi pod najróżniejszymi postaciami. Mają także duże zastosowanie w medycynie ludowej, jak również w przemyśle farmaceutycznym do produkcji kosmetyków oraz leków m.in. na stawy. Sugeruje się, że ogórki morskie mogą być wykorzystywane do leczenia raka oraz malarii. Niestety ze względu na duże zastosowanie tych zwierząt są one poławiane, zarówno legalnie, jak i nielegalnie. Coraz częściej są także hodowane w akwakulturze. Ich popularność jako luksusowych owoców morza w krajach Azji Wschodniej stanowi poważne zagrożenie dla ich populacji.

2020-05-15
Opieka nad strętwami

W tym odcinku Maciej Podgórski opowie nam o opiece nad najtrudniejszym w utrzymaniu gatunkiem w Akwarium, ze względu na niebezpieczeństwo jakie stwarza dla swoich opiekunów, mianowicie o węgorzu elektrycznym (zwanym strętwą). Dowiecie się dlaczego jest niebezpieczny dla zdrowia akwarystów, w jaki sposób należy obchodzić się z tą rybą, a także usłyszycie parę „dźwięków” od samego węgorza. Uzyskacie również odpowiedź na pytanie o barwniki, które stosujemy do malowania naszych aranżacji w zbiorniku.

2020-05-14