Program PRZYRODA – PRZYGODA (2014) skierowany był do nauczycieli i edukatorów województwa pomorskiego. Zakładał cykl spotkań weekendowych w Akwarium Gdyńskim, podczas których uczestnicy mieli możliwość rozwinąć swój warsztat z zakresu edukacji przyrodniczej. Centrum Edukacji Akwarium Gdyńskiego opracowało książeczkę podsumowującą zebrane podczas szkolenia treści przyrodnicze. Książeczka przeznaczona jest do użytku ogólnego.
Amphiprion ocellaris
Rząd: Perciformes (okoniokształtne) | Rodzina: Pomacentridae (garbikowate)
Rozmnażając błazenki należy pamiętać o ich zmienności płci. U błazenków zachodzi zjawisko protandrii, co oznacza, że młode osobniki dojrzewają jako samce. Następnie w obrębie stada największy i dominujący osobnik staje się samicą, a kolejny co do wielkości partnerem samicy. Pozostałe ryby zatrzymują swój wzrost. Dymorfizm płciowy jest tutaj bardzo wyraźny. Gdy nastąpi zgon samicy, dojrzały samiec zmieni płeć i stanie się samicą, a następny wielkościowo osobnik dojrzewa płciowo i zostaje samcem. Jeśli w warunkach hodowlanych w zbiorniku pojawi się para lub kilka błazenków tej samej wielkości, czas potrzebny na wyłonienie dominującego osobnika wydłuża się ze względu konkurencję w grupie.
Samica składa w wybranym miejscu ikrę, która jest zapładniana przez samca. Tarło związane jest z fazami księżyca i powinno odbywać się co około 27 dni. Dojrzała para w dogodnych warunkach będzie składać ją cyklicznie co kilkanaście dni. Standardowym czynnikiem stymulujących ryby do rozrodu jest wysoka jakość pokarmu, który należy urozmaicać. Nie powinno się odseparowywać rodziców od złożonych jaj, ponieważ usuwają zanieczyszczenia oraz napowietrzają ikrę wachlując płetwami, co chroni ją przed pleśnieniem. Dorosłe ryby należy zostawić z jajami tak długo jak to tylko możliwe. Młode wykluwają się po około tygodniu i błyskawicznie zużywają zawartość woreczka żółciowego więc muszą być intensywnie dokarmiane drobnym żywym pokarmem, na przykład solowcem. Jeśli chcemy w pewnym stopniu kontrolować czas wylęgu możemy zaciemnić akwarium, ponieważ w naturze następuje on po zmroku. Wzrost jest bardzo powolny. Prawidłowo karmione błazenki osiągną wielkość 3-4cm w wieku 6-8 miesięcy. Sukces w odchowaniu młodych błazenków tkwi w częstym, ale rozsądnym karmieniu żywymi pokarmami.
Warto pamiętać o zabezpieczeniu wszelkich wlotów do filtra bardzo drobną plastikową siatką lub gąbką akwarystyczną aby wzmożona cyrkulacja wody nie doprowadziła do dużych strat w hodowli. W akwariach ogólnych (więcej niż jeden gatunek) należy mieć na uwadze to, że pozostali mieszkańcy zbiornika mogą traktować larwy i mały narybek jako potencjalny pokarm.
Błazenki żyją w ścisłej symbiozie z ukwiałami. Udowodniono, że dzięki pewnemu składnikowi w otoczce śluzowej błazenka, jest on chroniony przed poparzeniem przez ukwiała. Gdyby ryba oddaliła się od gospodarza, szybko mogłaby się stać ofiarą drapieżników. Za ochronę, błazenki odwdzięczają się utrzymując koralowca w dobrej kondycji.
Gdzie jest Nemo?
Błazenek plamisty to jeden z najlepiej znanych gatunków rodzaju Amphiprion, m.in. dzięki filmowi „Gdzie jest Nemo?”. Z pewnością do promocji tego gatunku przyczynił się Andrew Stanton, który poszukując inspiracji do swojego nowego dzieła, szukał obrazu ucieleśniającego magię oceanu. Podczas przeglądania zdjęć morskiej fauny natknął się na dwa osobniki błazenka plamistego, które w swoim naturalnym środowisku żyją w symbiozie z ukwiałami, co czyni je wdzięcznym obiektem do obserwacji zarówno w domowym zaciszu jak i wielu ogrodach zoologicznych.
Amphilophus citrinellus
Pielęgnica cytrynowa należy do rodziny pielęgnicowatych (Cichlidae) – ryb słodkowodnych (z wyjątkiem jednego gatunku morskiego).Większość gatunków tej rodziny budową przypomina okonia – ciało krępe, lekko wygrzbiecone. Jak nazwa rodziny wskazuje, są to ryby, które charakteryzują się wyjątkową, często bardzo troskliwą opieką nad potomstwem. Interesujące są także ich przystosowania pod kątem poszukiwania partnera do reprodukcji. Wśród tej rodziny odnajdziemy najróżniejsze rozmiary, kształty i kolory. Zasięg występowania niektórych gatunków ograniczony jest do jednego jeziora (silnie rozwinięty endemizm).
Ta słodkowodna ryba w naturalnych warunkach zwykle ma mniej kolorowe ubarwienie jednak w większości są jasno pomarańczowe i pomarańczowo-czerwone. U samców pojawia się guz na czole, który świadczy o wieku i pozycji w stadzie. Pielęgnice osiągają wielkość 25 cm. Pary pielęgnic pilnie strzegą swoich jaj, a później potomstwa. Podczas gdy samica ich pilnuje, samiec atakuje każdego intruza, który się do nich zbliży.
Electrophorus electricus
Rząd: Gymnotiformes | Rodzina: Gymnotidae
Strętwa jest potocznie nazywana węgorzem elektrycznym. Nazwa potoczna przyjęła się od charakterystycznego kształtu ciała, jednak strętwa bliżej spokrewniona jest z rodzinami ryb karpiowatych (Cyprinidae) i sumokształtnych (Siluriformes). Tego porządku w nazewnictwie dokonał polski uczony Antoni Wałecki w 1844 r. – zoolog Uniwersytetu Warszawskiego i znawca fauny polskich kręgowców.
Ryby te bytują w wodach Amazonki i Orinoko. Żyją w ciekach mulistych, wzbogaconych solami i minerałami, które znacznie lepiej przewodzą elektryczność. Posiadają dodatni ładunek w pobliżu głowy, natomiast ujemny w pobliżu końca ciała. Strętwa wysyłając ładunek elektryczny, produkuje go z przedniej części ciała, a ten przez wodę powraca do tylnej części ryby. W ten sposób tworzy zamknięty obwód na kształt elektrycznej chmury w pobliżu której wszystko zostaje sparaliżowane lub uśmiercone.
Na ciele ryby znajdują się receptory zwane elektrocytami. Pomagają odbierać bodźce elektryczne z otoczenia. Takie zjawisko nazywany elektropercepcją. Węgorze elektryczne za pomocą specjalnych organów Sachsa i Huntera wysyłają dwa rodzaje wyładowań elektrycznych. Narządu Sachsa strętwy używają jako radaru do elektrolokacji. Mniejsze napięcie pomaga im w poruszaniu się po mętnych wodach zwłaszcza, że wraz z wiekiem ryby tracą wzrok. Narząd Sachsa używany jest również do wykrywania potencjalnych ofiar, a w przypadku małych zdobyczy również do jej zamroczenia. Pełni równie ważną rolę w znalezieniu i wyborze partnera. Podczas ataku na większą ofiarę strętwa aktywuje narząd Huntera, czego wynikiem jest silniejsze wyładowanie. Ryba potrafi regulować siłę wyładowania w zależności od potrzeby i wielkości ofiary. Największe napięcie jakie udało się zmierzyć w pewnym ogrodzie zoologicznym w Stanach Zjednoczonych wynosi 600 V.
Diadema setosum
Jeżowiec ten występuje głównie w wodach płytkich od 1 do 6 m, jednak zaobserwowano jego występowanie na głębokościach do nawet 70 m. Żyje na różnych rodzajach podłoża, najczęściej na skalistych wybrzeżach i obumierających rafach koralowych. Igielnik odżywia się drobnymi glonami, które zeskrobuje za pomocą pięciu dłutowatych zębów, umieszczonych w otworze gębowym na spodniej stronie ciała. Ten gatunek ma charakterystyczne ostre kolce zakończone gruczołami jadowymi. Na stronie grzbietowej jeżowca znajduje się odbyt zaznaczony ciekawymi kolorami. Mimo niegościnnego wyglądu igielniki są swego rodzaju azylem dla zwierząt. Pomiędzy kolcami jeżowców często ukrywają się ryby. Brzytewniki zawieszone w wodzie pionowo, głową w dół, chronią się w ten sposób przed większymi od siebie drapieżnikami. Ukłucie jego długimi ostrymi kolcami powoduje bardzo bolesną ranę i swędzącą wysypkę. Objawy te ustępują po kilku godzinach, ale usuwanie kolców ze skóry jest bardzo trudne, natomiast pozostawienie resztek może powodować zakażenia.
Pterois volitans
Skrzydlica ognista zasiedla zachodni Pacyfik, od południowej Japonii po Australię i Filipiny. Występuje na dnie twardym na obrzeżach raf i lagun. Można spotkać ją już przy powierzchni wody, jak i na głębokości 175 metrów. Ryba ta żyje około 10 lat, osiągając długość ciała dochodzącą do 30 cm. Jej pokarm stanowią skorupiaki oraz ryby. Skrzydlica stosuje różne strategie zdobywania pokarmu. Dzięki temu, że jej pęcherz pławny otoczony jest specjalnymi mięśniami, może ona kontrolować swoją wysokość w kolumnie wody oraz zmieniać środek ciężkości ciała tak, aby przyjąć precyzyjną pozycję przed atakiem na ofiarę. Ponadto, przy użyciu płetw piersiowych wypłukuje bezkręgowce wprost z podłoża. Dodatkowe mięśnie wokół pęcherza pławnego pozwalają jej również na przyjmowanie pozycji do góry nogami, wówczas zastyga bez ruchu pod półkami skalnymi, gdzie czeka na ofiarę. Aktywność wykazuje głównie nocą, w ciągu dnia zazwyczaj się ukrywa.
Po spożyciu dużego posiłku jej żołądek może powiększyć się nawet 30-krotnie, dzięki temu jest ona zdolna do wielotygodniowej głodówki.
Preferuje samotniczy tryb życia. Skupiska liczące do 8 osobników tworzy wyłącznie w celach rozrodczych. Samica może złożyć nawet 15 000 jaj, zaś jej pelagiczne larwy mogą przemieszczać się na znaczne odległości, np. jaja złożone na Bahamach mogą dotrzeć do Nowej Anglii wraz z Prądem Zatokowym. Skrzydlica ma charakterystyczne biało-czerwono-czarne ubarwienie, które dopasowuje się do otoczenia. Jaskrawe paski na jej ciele mają informować, że jest niebezpieczna. U nasady każdego sztywnego promienia jej płetw znajduje się gruczoł z jadem, za wyjątkiem płetwy ogonowej. Jad skrzydlicy zawiera w sobie neurotoksynę, która w przypadku ukłucia człowieka może doprowadzić do jego śmierci. Jest to gatunek poławiany komercyjnie. Spożywa się go po usunięciu płetw z trucizną, mięso jest bardzo delikatne.
Jest to jedyny gatunek obcy, który zdołał przetrwać w wodach zachodniego Atlantyku. Dorosłe osobniki skrzydlicy występują wzdłuż wschodniego wybrzeża USA od Cape Hatteras w Karolinie Północnej po Florydę, na Bermudach, Bahamach i na całych Karaibach, a także w Zatoce Meksykańskiej. Jej ekspansja rozpoczęła się w 1985 roku na Florydzie, najprawdopodobniej została wyrzucona do oceanu z domowego akwarium. Obecnie największe zagęszczenie P. volitans, zaobserwowano na Bahamach. Jest ono kilkakrotnie wyższe niż w jej środowisku naturalnym. W tym rejonie zaobserwowano ją na głębokości 300 metrów. Długość jej ciała, jest większa niż odnotowywana u osobników ze środowiska naturalnego i dochodzi do 50 cm. Jej pokarm stanowią głównie ryby, które są również pokarmem dla ważnych ekonomicznie gatunków ryb atlantyckich. Kolejnym problemem jest fakt, iż jest ona bardziej żarłoczna niż rodzime drapieżniki o podobnej wielkości. Jedna skrzydlica może zjeść ponad 20 młodych rybek w zaledwie pół godziny, bardzo często wyjadając formy młodociane istotnych gatunków ryb rafowych, jak np. papugoryby, która odpowiada za utrzymanie prawidłowego funkcjonowania raf koralowych.Skrzydlica ognista ma wszystkie cechy niezbędne do skutecznego zasiedlenia nowych obszarów. Charakteryzuje się ona wysoką zdolnością konkurencyjną, niską podatnością na pasożyty, wysokimi wskaźnikami rozrodczymi, szybkim wzrostem, skutecznym zdobywaniem pokarmu, obecnością kolców jadowych chroniących ją przed drapieżnikami oraz możliwością bytowania w dowolnym siedlisku.
