Bezkręgowce

Koralowce miękkie

Typ: Cnidaria (parzydełkowce)

Gromada: Anthozoa (koralowce)

Rząd: Alcyonacea (koralowce miękkie)

Alcyonacea to zwierzęta wyłącznie morskie, należące do gromady koralowców, występujące jedynie pod postacią polipów. Na świecie występuje około 1290 gatunków koralowców miękkich należących do 6 podrzędów i 41 rodzin. Przedstawiciele tego rzędu są spokrewnieni z koralowcami rafotwórczymi, brakuje im jednak masywnego zwapniałego szkieletu zewnętrznego zbudowanego z węglanu wapnia. Zamiast tego posiadają w swoim ciele małe wapienne skleryty (drobne, kolczaste elementy szkieletowe), które zapewniają pewne wsparcie i nadają ich miąższowi kolczastą, ziarnistą teksturę, która odstrasza drapieżniki. Kilka gatunków, m.in. koral niebieski (Heliopora) lub koralowiec piszczałkowy (Tubipora), ma solidny szkielet, z pozoru przypominający korale twarde. Ponadto ich polipy mają zawsze 8 ramion, w odróżnieniu od polipów koralowców twardych, które mają ich 6 lub wielokrotność 6-ciu.

Wygląd

Koralowce miękkie to jedna z najbardziej kolorowych i różnorodnych grup bezkręgowców występujących na rafach koralowych. Tworzą kolonie o różnorodnych formach, m.in. błoniaste, inkrustowane, masywne, płatkowate, palcowate, drzewiaste, wachlarzowate, krzaczaste i biczowate. Na Karaibach dominującymi formami wzrostu są rozgałęziające się gorgonie i wachlarze morskie, zaś na Pacyfiku są one znacznie bardziej zróżnicowane i obejmują mięsiste korale, a także gorgonie. Pomimo iż kolonie koralowców miękkich nie przyczyniają się do wzrostu rafy, zapewniają schronienie wielu mieszkańcom raf. Wśród koralowców schronienie znajduje wiele zwierząt, takich jak przedstawiciele stułbiopławów, mszywiołów, wężowideł, liliowców, mięczaków, skorupiaków oraz ryb, które w znaczniej mierze występują wyłącznie na powierzchni określonych kolonii koralowców. Wiele gatunków koników morskich upodobnia się swoim wyglądem do swojego gospodarza, dzięki czemu doskonale się kamuflują, np. Hippocampus bargibanti, który zasiedla jedynie dwa gatunki koralowca z rodzaju Muricella oraz Hippocampus denise (karłowaty konik morski), który zamieszkuje m.in. kolonie koralowców z rodzaju Muricella, Anella i Echinogorgia.

Długość życia

Koralowce miękkie obejmują gatunki o różnych cechach biologicznych oraz odmiennych wymaganiach ekologicznych. Wiele gatunków jest długowiecznych o wolnym tempie przyrastania, podczas gdy inne są szybkimi kolonizatorami o krótkiej długości życia. Niektóre duże kolonie z rodzaju Sinularia (rodzina Alcyoniidae) mają prawdopodobnie setki lat. Oczekiwana długość życia i tempo wzrostu większości korali miękkich jest w dużej mierze nieznana, ponieważ kolonie mogą się kurczyć, zarówno z powodu czynników biologicznych, jak i fizycznych, istnieje zatem słaba zależność między wielkością a wiekiem kolonii.

Środowisko

Większość koralowców miękkich, w odróżnieniu do koralowców skałotwórczych, rozwija się w wodach bogatych w składniki odżywcze o mniej intensywnym świetle. Ich pokarm stanowią małe cząsteczki wyłapywane wprost ze słupa wody w postaci fitoplanktonu, drobnych cząstek detrytusu, orzęsków, wiciowców oraz bardzo małego zooplanktonu. Ponadto prawie wszystkie wykorzystują symbiotyczną relację z fotosyntetyzującą zooksantellą (glon) jako główne źródło energii. W zamian koralowiec zapewnia glonom składniki odżywcze i schronienie. Symbioza ta zależy od dostępności światła do fotosyntezy. Są taksony, które nie tworzą więzi z glonami. Ich jedynym pokarmem są cząstki pokarmu zawieszone w wodzie, zatem są one silnie zależne od prądów wodnych dostarczających im pokarm, dlatego też występują w siedliskach o dużym przepływie wód. Można je łatwo odróżnić, od tych żyjących w symbiozie z glonami, po ich jasnożółtym, pomarańczowym, czerwonym, różowym, fioletowym lub śnieżnobiałym zabarwieniu.

Rozmnażanie i kolonizacja

Strategie rozprzestrzeniania się koralowców miękkich różnią się między gatunkami i obejmują zarówno rozmnażanie bezpłciowe, jak i płciowe. Szybka kolonizacja małych powierzchni podłoża związana jest przede wszystkim z rozmnażaniem bezpłciowym. Często obejmuje tworzenie rozłogów, pączkowanie miniaturowych kolonii, które opadają następnie z kolonii macierzystej i osiadają w pobliżu, a także fragmentację. Większe powierzchnie nagiego podłoża są zwykle kolonizowane przez osiedlające się larwy pelagiczne powstające na drodze rozmnażania płciowego. Wówczas osobniki dojrzałe uwalniają swoje gamety do słupa wody, w którym dochodzi do zapłodnienia. Powstające larwy pelagiczne są rozpraszane przez prądy na duże odległości. Po osiągnięciu odpowiedniej wielkości osiądą na dnie dni lub tygodnie po zapłodnieniu. Zapłodnione jaja niektórych gatunków pozostają przyczepione do kolonii macierzystej, zaś powstająca larwa rozwija się na powierzchni kolonii. Po kilku dniach oddziela się ona i osiada na dnie w pobliżu kolonii macierzystej.

Strategie obronne

Wiele gatunków chroni się przed drapieżnikami, porastaniem przez glony lub przerośnięciem przez sąsiednie organizmy poprzez uwalnianie substancji odstraszających, które niekiedy są toksyczne. Wiele z tych substancji zostało przebadanych pod kątem ich bioaktywności, a niektóre z nich mogą stać się przydatne w przemyśle farmaceutycznym. Główne produkty obronne są pochodzenia terpenoidowego i pomimo ich toksyczności dla ryb, niektóre, wyspecjalizowane, gatunki ryb są w stanie żerować na koralowcach. Na przykład koralowce z rodzaju Sarcophyton sp. wytwarzają toksyczny makrolid terpenowy (sarkofitotlenek), który uwalniany do wody powoduje ograniczenie fotosyntezy glonów żyjących w symbiozie z koralowcem Acropora formosa. Dzięki czemu służy nie tylko jako środek chroniący przed wyżeraniem przez drapieżniki, ale również zapewnia przewagę w konkurowaniu o przestrzeń życiową z innymi koralowcami. Sarkofitotlenek nie jest jednak przeszkodą dla ślimaka z gatunku Ovula ovum, który żeruje na tych koralowcach, zaś toksyna najprawdopodobniej ulega detoksykacji w jelitach ślimaka. Wśród przedstawicieli gorgoni, takich jak gatunek Leptogorgia virgulata, występują furanocemranolidy (diterpenoidy pukalidu oraz lofotoksyna). Ich zadaniem jest odstraszanie ryb, poprzez wywoływanie u nich wymiotów. Ponadto wykazują one właściwości przeciwdrobnoustrojowe zapobiegając porastaniu koralowców. Koralowce antarktyczne są chronione albo wyłącznie przez wapienne drzazgi, albo przez substancje chemiczne. Na przykład koralowiec Ainigmaptilon antarcticus wytwarza seskwiterpen, który powstrzymuje rozgwiazdy od żerowania, a także hamuje rozwój bakterii i okrzemek. Odrębną strategię obrony chemicznej można zaobserwować u gatunku Plexaura homomalla, który produkuje duże ilości prostaglandyn, które są toksyczne i powodują, że koralowiec jest niesmaczny, np. dla ryb.

Znaczenie

Koralowce miękkie to zwierzęta, które produkują wiele związków bioaktywnych, o różnym działaniu, m.in. przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym, przeciwzakrzepowym, przeciwdepresyjnym, niwelującym nadciśnienie, przeciwbólowym, przeciw robakom, itp. Dlatego też są one bardzo ważne pod względem komercyjnym. Bardzo łatwo jest je hodować w niewoli, o wiele łatwiej niż koralowce twarde wrażliwe na infekcje lub uszkodzenia. Korale miękkie rosną szybko i łatwo je podzielić na nowe osobniki, dlatego też hodowane w akwakulturze są często bardziej wytrzymałe i tańsze niż te importowane z natury. Ponadto dzięki takim hodowlom możliwa jest ochrona dzikich raf. W przeszłości uważano, że koralowce te nie są w stanie tworzyć fundamentów pod przyszłe rafy koralowe, jednak ostatnie odkrycia sugerują, że kolonie z rodzaju Sinularia są w stanie cementować swoje skleryty i utrwalać je u podstawy czyniąc z nich budowniczych raf.

2020-11-05
Krążkopławy

Typ: Cnidaria (parzydełkowce)

Gromada: Scyphozoa (krążkopławy)

Jest to gromada wyłącznie morskich parzydełkowców charakteryzujących się dobrze wykształconą przemianą pokoleń, z meduzą (scyfomeduza) jako dominującym stadium w cyklu życiowym. Zdarza się, że stadium polipa (scyfopolip, scyfistoma) w ogóle nie występuje. Żyją we wszystkich oceanach, od Arktyki po wody tropikalne. Niektóre zamieszkują głębokie morza, ale większość żyje w pobliżu wód przybrzeżnych. Większość dużych, często kolorowych i rzucających się w oczy meduz występujących w wodach przybrzeżnych na całym świecie to krążkopławy. Niekiedy ich zabarwienie pochodzi z gonad lub innych struktur wewnętrznych. Ich ciało składa się w 99% z wody, dlatego w dotyku przypominają galaretkę, ponad to nie mają trwałych, twardych elementów ciała. Ciało meduz ma kształt parasola i zbudowane jest z dwóch warstw komórkowych, ektodermy (naskórek zewnętrzny) i endodermy (wyścielającej jamę gastralną) pomiędzy którymi znajduje się dość gruba warstwa mezoglei. Mezoglea pełni funkcję szkieletu u tych zwierząt, są w niej obecne włókna mięśniowe, które pomagają zwierzęciu poruszać się poprzez naprzemienne kurczenie i rozluźnianie mięśni. W centralnej części, od spodu parasola, pomiędzy ramionami znajduje się otwór gębowy. Tuż za nim znajduje się centralna jama chłonąco-trawiąca rozgałęziona na 4 części. Niektóre rodzaje, takie jak Cassiopea, mają dodatkowe, mniejsze otwory gębowe w ramionach jamy gębowej. W wyściółce układu trawiennego znajdują się parzydełka z jadem, a także komórki wydzielające enzymy trawienne. Meduzy zwykle mają średnicę od 2 do 40 cm, ale największy gatunek, Cyanea capillata, może osiągać nawet 2 metry średnicy, zaś jej ramiona i czułki mogą mieć długość kilkunastu metrów. Żyją do kilku miesięcy, zwykle giną tuż po zakończeniu rozrodu. Większość żyje tylko przez kilka tygodni, ale niektóre z nich przetrwały rok lub dłużej. Polipy są znacznie mniejsze od meduz i żyją dłużej. Posiadają one 4 przegrody w jamie gastralnej, a ich otwór gębowy otoczony jest wieńcem ramion z parzydełkami.

Odżywianie

Krążkopławy są drapieżne. Do chwytania zdobyczy i do obrony używają parzydełek znajdujących się na płatach/ramionach gębowych oraz na mackach znajdujących się wokół krawędzi parasola. Wiele mniejszych meduz żeruje na cząstkach żywności wyłapywanych z wody, podczas gdy większe żerują na pływających bezkręgowcach lub rybach. Tropikalna meduza z rodzaju Cassiopea, zawiera symbiotyczne glony w tkankach ciała i dzięki temu, że leży do góry nogami w słonecznych obszarach glony mogą fotosyntezować. W ten sposób otrzymuje większość energii z węglowodanów dostarczanych przez glony.

Układ nerwowy

Krążkopławy nie mają mózgu. Ich układ nerwowy zwykle składa się z rozproszonej sieci komórek, chociaż niektóre gatunki mają bardziej zorganizowane pierścienie nerwowe. U gatunków pozbawionych pierścieni nerwowych komórki nerwowe koncentrują się zamiast tego w małych strukturach zwanych ropalia (ciałka brzeżne), znajdujących się wokół krawędzi parasola. Może ich być od 4 do 16 i odbierają one bodźce świetlne oraz odpowiadają za utrzymanie równowagi zwierzęcia.

Rozród

Cykl życiowy krążkopławów jest złożony i zazwyczaj składa się z naprzemiennie następującego po sobie pokolenia płciowego i bezpłciowego. Meduzy krążkopławów są rozdzielnopłciowe, czyli osobniki dojrzałe są samcami i samicami. Gonady znajdują się w wyściółce żołądka, a dojrzałe gamety są wydalane przez usta. Samice wytwarzają komórki jajowe, zaś samce nasienie. Po zapłodnieniu niektóre gatunki wylęgają młode w kieszeniach na ramionach jamy ustnej, ale częściej gamety uwalniane są wprost do wody. Z zarodka wylęga się urzęsiona, planktoniczna larwa – planula. Po pewnym czasie planula przyczepia się do jakiegoś twardego obiektu i rozpoczyna się etap pokolenia bezpłciowego. Larwa przekształca się w polip, który rozmnaża się bezpłciowo poprzez pączkowanie. Gdy dojrzeje może przekształcić się w meduzę lub zaczyna strobilizować, czyli wielokrotnie dzieli się poprzecznie, na swego rodzaju talerzyki. W taki sposób formowane są efyry, czyli młode meduzy. Im wyżej polipa, tym są one wyraźniejsze. Gdy formowanie efyr jest zakończone odrywają się i rozpoczynają życie w toni wodnej. Po kilku tygodniach, a niekiedy latach, efyry przekształcają się w dorosłe meduzy, które rozmnażają się płciowo. Taki cykl życiowy jest charakterystyczny dla rzędu Semaeostomeae, który zawiera około 50 gatunków głównie meduz przybrzeżnych, z których kilka ma bardzo szeroki zasięg geograficzny. Należą do nich przedstawiciele rodzajów Aurelia i Chrysaora oraz duże czerwone meduzy, Tiburonia granrojo z podrodziny Tiburoniinae.

Znaczenie gospodarcze

Krążkopławy gromadzące się w dużych ławicach lub grupach mogą powodować poważne zakłócenia połowów komercyjnych ryb, gdyż zatykają sieci. Niektóre gatunki z rzędu Rhizostomeae są poławiane w celach konsumpcyjnych. m.in. w Japonii oraz w Chinach spożywa się je suszone i/lub solone. Ponieważ większość z nich żyje w ciepłych wodach, mogą one być uciążliwe dla ludzi pływających w wodzie. Jad meduzy może być bardzo nieprzyjemny dla człowieka, a niekiedy może nawet powodować śmierć.

Systematyka

Gromada: Scyphozoa (krążkopławy) / Podgromada Coronamedusae / rząd: Coronatae (koronowce) / 6 rodzin

Obejmuje około 30 gatunków głównie meduz głębinowych. Głęboki rowek biegnie wzdłuż parasola nadając mu kształt korony. Macki są duże i solidne. Wiadomo, że niektóre gatunki mają stadium polipa, ale cykl życia większości form nie został jeszcze opisany. Są to najbardziej prymitywne ze współczesnych krążkopławów. Niektóre ze znanych stadiów osiadłych tworzą rozgałęzione kolonie, które niegdyś oddzielnie zidentyfikowano pod nazwą Stephanoscyphus.

Podgromada: Discomedusae / Rząd: Rhizostomeae / Podrząd: Daktyliophorae (korzeniogębe) / 5 rodzin

Podrząd: Kolpophorae / 5 rodzin

Obejmuje około 80 opisanych gatunków. Nie mają ani macek, ani innych struktur na krawędziach dzwonu. Zamiast tego mają osiem silnie rozgałęzionych płatów jamy gebowej, które łączą się w pobliżu otworu gębowego tworząc gąbczastą strukturę używana do filtrowania pokarmu. U gatunków, których cykle życiowe są znane, występuje typowy etap polipa. Większość przedstawicieli rzędu to energiczni pływacy. Gatunki z rodzaju Cassiopea (odwrócona meduza), pływają jednak rzadko i siedzą odwrócone w tropikalnych płyciznach, wystawiając swoje fotosyntetyczne symbiotyczne glony na światło słoneczne. Występuje głównie w płytkich morzach tropikalnych i subtropikalnych Indo-Pacyfiku, ale zamieszkują również chłodniejsze wody.

Podgromada: Discomedusae / Rząd: Semaeostomeae (płatowatogębe) / 4 rodziny

Charakteryzują się czterema długimi, plisowanymi ramionami ustnymi otaczającymi ich kwadratowe usta. Parasol jest wypukły z zapiekanymi brzegami, a układ żołądkowo-naczyniowy składa się z czterech nierozgałęzionych woreczków promieniujących na zewnątrz od centralnego żołądka. Zwykle posiadają osiem macek.

Krążkopławy Akwarium Gdyńskiego

Chełbia modra

Aurelia aurita

(rząd: Semaeostomeae, rodzina: Ulmaridae)

Gatunek krążkopława o szerokim zasięgu występowania, który toleruje niskie zasolenie wody, dlatego też spotykany jest w wodach przybrzeżnych Morza Bałtyckiego. Zwierzę to osiąga wielkość od 5 do 40 cm. Ciało jest praktycznie całe przezroczyste, kolor mają jedynie 4 gonady w kształcie podkowy. Jest drapieżnikiem, pokarm stanowi zooplankton oraz meroplankton, jak jaja ryb i larwy mięczaków. Jej ciało pokryte jest substancją parzącą, jednak jad jest zbyt słaby, aby oddziaływać na skórę człowieka.

Cassiopea xamachana

(rząd: Rhizostomeae, rodzina: Cassiopeidae)

Występuje w tropikalnych wodach Zachodniego Atlantyku, w Morzu Karaibskim oraz w Zatoce Meksykańskiej. Zwierzę to żyje w ciepłych wodach przybrzeżnych o dnie mulistym. Jest do meduza odmienna od pozostałych przedstawicieli krążkopławów, leży ona na dnie „do góry nogami”. Osiaga ona wielkość od 20 do 35 cm. Jej ciało ma kolor zielonkawy lub niebiesko szary i ma to związek z symbiozą z fotosynetyzującymi glonami – zooksantellami. To symbioza z glonami określa wiele jej zachowań i wybór siedliska. Zooksantelle znajdują się od spodu kapelusza meduzy i wymagają światła słonecznego w celu fotosyntezy składników odżywczych, dlatego też meduza musi ułożyć się do góry nogami w płytkich, nasłonecznionych wodach. Dzięki symbiozie meduza ma łatwy dostęp do organicznych składników odżywczych, które stanowią znaczną część jej diety. Resztę pokarmu zdobywa podczas polowania na plankton. Przez to, że jest odwrócona jej płaty gębowe pokryte komórkami parzydełkowymi wystają poza ciało zwierzęcia. Nie ma centralnego otworu gębowego, zamiast niego w ramionach/płatach znajdują się liczne otwory gębowe połączone kanałami z żołądkiem.

2020-06-15
Krewetka czyszcząca

Rząd: Decapoda (dziesięcionogi)
Rodzina: Hippolytidae

Lysmata amboinensis

Gatunek szeroko rozpowszechniony na Indo-Zachodnim Pacyfiku od Kenii do Japonii, Polinezji Francuskiej i Hawajów. Występuje również w Morzu Czerwonym. Jest on naturalną częścią ekosystemu tropikalnych raf koralowych na głębokości od 5 do 40 metrów. Zwykle występuje w jaskiniach lub na półkach skalnych. Krewetka czyszcząca nie tworzy dużych grup, najczęściej występuje w parach. Osiąga długość 5-6 cm. Jej jasnożółte ciało ma charakterystyczne wybarwienie na grzbiecie w postaci dwóch czerwonych pasów, pomiędzy którymi znajduje się pas w kolorze białym. Kolor biały mają również długie anteny. Krewetka ta ma 5 par odnóży krocznych, przy czym pierwsza przekształcona jest w szczypce, które służą do zdobywania pokarmu i do obrony. Pod odwłokiem znajdują się krótkie odnóża służące do pływania i do podtrzymywania jaj w trakcie ich rozwoju. Pomimo, iż krewetka jest traktowana jako gatunek wszystkożernym, większość składników odżywczych czerpie z oczyszczania ryb z pasożytów i martwych tkanek. Wytwarza ona symbiotyczny związek z rybami. Oba gatunki czerpią korzyści. Krewetka ma zapewniony posiłek, natomiast ryby są oczyszczone z pasożytów. Dodatkowo usługi czyszczenia oferowane przez krewetki pomagają w gojeniu się ran rannych ryb. Krewetka czyszcząca jest często spotykana w schronieniach muren, które zapewniają im ochronę przed drapieżnikami. Wszystkie krewetki po osiągnięciu dojrzałości płciowej są samcami, które po kilku kolejnych wylinkach (zmianie pancerza na większy z powodu zwiększenia rozmiaru ciała)stają się hermafrodytami. Mogą wówczas funkcjonować w relacjach z innymi osobnikami, w zależności od potrzeby, zarówno jako samiec, jak i samica. Nie mają one czystej formy żeńskiej. Taka forma dojrzewania płciowego jest unikalna dla krewetek z rodzaju Lysmata. Para dojrzałych krewetek naprzemiennie zmienia czas linienia. Do zapłodnienia dochodzi tuż po wylince, wówczas krewetka działająca jako samiec zapładnia drugą działająca jako samica. Gdy następna krewetka linieje role odwracają się. Podczas tarła samica składa od 200 do 500 jaj, które umieszcza pod odwłokiem i opiekuje się nimi dopóki nie wylęgną się z nich larwy. Po około 6 miesiącach od momentu tarła młodociany organizm osiąga dojrzałość płciową. Jest to zwierzę popularne w akwariach domowych i publicznych ze względu na ciekawe ubarwienie i funkcję czyszczącą, zarówno zbiornik, jak i ryby. Wykorzystywane są również w celach edukacyjnych, wówczas wpuszczane są do zbiorników dotykowych, gdzie odwiedzający mogą wsadzić rękę i poddać się zabiegowi oczyszczania przez krewetkę.

Stacje czyszczące

Krewetki czyszczące i ryby gromadzą się w jednym miejscu na rafie, w tak zwanej „stacji czyszczącej”. Stację czyszczącą odwiedzają różne gatunki ryb, w tym takie, które mogą być zagrożeniem dla krewetek czyszczących, gdyż odżywiają się skorupiakami podobnej wielkości co krewetki. W przypadku, gdy klientem jest ryba, która nie stanowi zagrożenia, krewetka od razu zabiera się do pracy. Sytuacja wygląda nieco inaczej, gdy na zabieg oczyszczania przypływa ryba drapieżna. Wówczas krewetka czyszcząca musi wyraźniej sygnalizować drapieżnikowi, że jest jego wspólnikiem, a nie ofiarą. Wykonuje swoisty taniec przemieszczając się na boki, intensywnie kołysze nogami oraz dotyka rybę antenami. Gdy drapieżnik nie wykazuje zainteresowania, zabiera się do pracy.

2020-06-08
Ukwiał wspaniały

Rząd: Actinaria (ukwiały)

Rodzina: Stichodactylidae

Heteractis magnifica

Ukwiał wspaniały to parzydełkowiec należący do gromady koralowce, który posiada symetrię sześciopromienna. Jest on szeroko rozpowszechniony w tropikalnych i subtropikalnych wodach Indo-Pacyfiku, od Morza Czerwonego, przez Polinezję, południową Japonię, Australię i Nową Kaledonię aż do Samoa. Preferuje twarde podłoże dobrze nasłonecznione oraz czyste wody z silnym nurtem. Występuje na głębokości do 20 m, jednak obserwowano go również na głębokości 40 m. To jeden z największych gatunków ukwiałów mogący dorastać do 1 m długości, jednak zazwyczaj ma średnicę między 30 a 50 cm. W niewoli najdłuższa długość życia ukwiału wynosiła 80 lat, jednak nie ma danych na temat długości życia w środowisku naturalnym. Zwierzęta zasiedlające płytsze wody są samotnikami, zaś te występujące głębiej często tworzą kolonie.

Zwierzę występuje wyłącznie w postaci polipa wyglądającego jak cylindryczna kolumna z mackami. Ciało składa się z tarczy gębowej, pnia oraz stopy. Na tarczy gębowej znajduje się otwór gębowy, będący jednocześnie otworem odbytowym, który otoczony jest kilkoma rzędami ramion (czułek). Zadaniem stopy jest przytwierdzenie zwierzęcia do podłoża, jednak może się ono również poruszać. Barwa ciało jest różnorodna biała, czerwona, pomarańczowa, różowa, zielona lub niebieska. Tarcza gębowa i podstawa macek mają ten sam kolor od białego do jasnobeżowego, żółtego, brązowego lub zielonego.

Same macki natomiast mogą mieć kolor czerwony, różowy, fioletowy, pomarańczowy, żółty i zielony, przy czym ich końcówki są jaśniejsze, niekiedy jaskrawe. Macki mają około 8 cm długości, a ich zakończenia przypominają kształtem cebulki. W tych zgrubieniach znajdują się knidocyty, czyli komórki parzydełkowe, które zawierają wiele nematocyst, czyli parzydełek. Służą one do wychwytywania żywności i obrony.

Ukwiał odżywia się na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest drapieżnictwo. Zwierzę używa parzących czułek, aby schwytać ofiarę, którą następnie kieruje do otworu gębowego. Jego dietę stanowią plankton, małże, jeżowce, równonogi, obunogi, krewetki oraz małe ryby. Druga metoda odżywiania polega na symbiozie z glonami – zooksantellami, które żyją w tkankach ukwiału i wytwarzają glukozę jako produkt fotosyntezy.

Ukwiał nie ma szkieletu, dlatego może rozkładać swoje ciało, gdy poziom składników odżywczych jest wysoki i składać je gdy pokarmu jest mało. H. magnifica nie ma uszu, oczu ani scentralizowanego układu nerwowego. Ma natomiast trzy sieci nerwowe umieszczone w ścianie ciała, które są w stanie komunikować się z innymi częściami ciała w odpowiedzi na zmiany zachodzące w otaczającym go środowisku.

Ukwiał może rozmnażać się zarówno bezpłciowo, jak i płciowo. Rozmnażanie bezpłciowe odbywa się poprzez pączkowanie, podział lub fragmentację i odbywa się głównie zimą. W trakcie rozmnażania płciowego dochodzi do zapłodnienia zewnętrznego. Najpierw do wody uwalniane jest nasienie, aby pobudzić samice do uwolnienia jaj. Z zapłodnionych jaj rozwija się larwa planula, która osiada na dnie, przytwierdza się do podłoża i rozwija w postać polipa.

Ukwiały nie mają zbyt dużo naturalnych wrogów, ze względu na parzydełka zawierające w sobie jad. Uwalniane toksyny są toksyczne dla ryb. W przypadku, gdy ryba zostanie narażona na toksynę w stężeniu 0,5 µg/ml umiera w ciągu 2 godzin. W przypadku, gdy jakieś zwierzę zaatakuje ukwiał wytwarza on substancję chemiczną uwalnianą do wody, aby ostrzec inne osobniki, że drapieżnik jest w pobliżu. Następnie zaciska on macki w formie kuli dla skuteczniejszej ochrony. Jest to najczęściej fotografowany gatunek ukwiału. Jest również popularny jako zwierzę akwariowe.

Czy ukwiał żyje w symbiozie z innymi zwierzętami?

Tak, ukwiał żyje w symbiozie z 12 gatunkami ryb z rodzaju Amphiprion. Dla przypomnienia, to właśnie do tego rodzaju należy filmowy Nemo, czyli błazenek. Jeden gatunek Amphiprion pacificus żyje w symbiozie tylko i wyłącznie z ukwiałem wspaniałym. Związek symbiotyczny pomiędzy błazenkami a ukwiałami jest silnie zagnieżdżony w ich strukturze. Błazenki są odporne na jad zawarty w parzydełkach ukwiału, dzięki specjalnemu składnikowy w jego otoczce śluzowej. Ze względu na niewielkie rozmiary ciała błazenek ma bezpieczne schronienie przed drapieżnikami, natomiast ukwiał pochłania siarkę, azot i inne składniki odżywcze z odpadów błazenków żyjących w ich mackach. Ukwiał żyje również w symbiozie z rybą Dascyllus trimaculatus, krabem porcelanowym Neopetrolisthes ohshimai i niektórymi krewetkami czyszczącymi.

2020-06-03
Ukwiał skórzasty

Rząd: Actinaria(ukwiały)

Rodzina: Stichodactylidae

Heteractis crispa

Ten przedstawiciel parzydełkowców jest szeroko rozpowszechniony w wodach tropikalnych i subtropikalnych Indo-Zachodniego Pacyfiku od Morza Czerwonego, przez Polinezję, Południową Japonię, Australię i Nową Kaledonię do Tuamotu. Jest on związany z rafami koralowymi. Preferuje twarde podłoże, lekko pokryte piaskiem, ale może również przylegać do rozgałęzionych koralowców. Najczęściej chowa się w szczelinach skalnych z widoczną jedynie tarczą gębową z mackami. Zazwyczaj występuje na głębokości od 1 do 10 m, jednak widywany był także na głębokości 40 m. Tarcza gębowa ma średnicę od 20 do 50 cm i otoczona jest wieloma mackami o długości od 10 do 15 cm, które znajdują się na całej jej powierzchni. Są one tak długie, że mogą się przeplatać. Na tarczy znajduje się około 800 ramion (wielokrotność liczby 6) o zaokrąglonych czubkach. Mogą mieć zabarwienie brązowo-szare, fioletowe lub zielone, a niektóre okazy posiadają piękne niebieskie lub fioletowe końcówki. Pień podtrzymujący tarczę ma kolor szary i jest pokryty lepkimi białawymi wybrzuszeniami. Stopa, którą zwierzę przyczepia się do podłoża jest znacznie większa niż pień.

Zazwyczaj kolor zwierzęcia zależy od stężenia symbiotycznych glonów, zooxantelli, znajdujących się w jego ciele. Otwór gębowy znajduje się w centrum tarczy gębowej i jest jednocześnie otworem odbytowym. Ukwiał odżywia się poprzez symbiozę z fotosyntetyzującymi zooxantellami, które produkują glukozę. Ponad to jest on drapieżnikiem odżywiającym się bezkręgowcami i małymi rybkami, które chwyta przy pomocy macek z parzydełkami paraliżującymi ofiarę. Pobiera on również substancje odżywcze z otaczającej go wody.

Organizm ten może rozmnażać się bezpłciowo i płciowo. Rozród bezpłciowy polega na podziale ciała od stopy do otworu gębowego, które odrasta tworząc dwa osobniki. W rozrodzie płciowym dochodzi do zapłodnienia zewnętrznego, powstaje urzęsiona larwa planula, która osiada na dno i przekształca się w polip. Ukwiał ten nie rozmnaża się w niewoli. Ze względu na obecność jadu w parzydełkach nie ma on wielu naturalnych wrogów. Mogą na nim żerować inne ukwiały, ślimaki nagoskrzelne, rozgwiazdy oraz wieloszczety. On sam żyje w symbiozie z 15 gatunkami ryb z rodzaju Amphiprion, znanymi jako błazenki. Jeden gatunek A. latezonatus żyje w symbiozie tylko i wyłącznie z tym ukwiałem. Oba zwierzęta czerpią korzyści ze współpracy.

Błazenek ma zapewnione schronienie przed drapieżnikami, zaś ukwiał ma dodatkowe źródło pokarmu w postaci resztek pozostawionych przez błazenka, bądź też specjalnie dostarczonymi dla niego.

Poza błazenkami do symbiontów należą również młodociane ryby z gatunku Dascyllus trimaculatus oraz krewetki z rodzaju Periclimenes. Jest to najczęściej importowany gatunek ukwiału, jednak ze względu na swoją wrażliwość powinien być hodowany przez doświadczonych akwarystów. Ważne, aby przed zakupem ocenić kolor zwierzęcia. Jeśli jest biały, a jego otwór gębowy się nie zamyka, świadczy to o jego złej kondycji, gdyż pod wpływem stresu wyrzucił ze swojego ciała zooksantelle. Wówczas szanse na przeżycie takiego zwierzęcia są niewielkie.

H. crispa w Morzu Czerwonym

W Morzu Czerwonym zaobserwowano ciekawą zależność zupełnie odmienna niż w innych rejonach występowania tego gatunku. Zazwyczaj z ukwiałem związane są dojrzałe osobniki błazenków, jednak w Morzu Czerwonym związane są z nim jedynie osobniki młodociane. Wydaje się, że stanowi on swoisty żłobek, który jest treningiem dla młodych ryb zanim poszukają ukwiału, w którym „zamieszkają” na stałe.

2020-06-03
Rozgwiazdy

Typ: Echinodermata (szkarłupnie)

Gromada: Asteroidea (rozgwiazdy)

Budowa i długość życia

Rozgwiazdy to przedstawiciele szkarłupni, które charakteryzują się spłaszczonym grzbieto-brzusznie ciałem w kształcie gwiazdy. Ciało rozgwiazdy złożone jest się z dysku centralnego, od którego odchodzą szerokie ramiona. Jej otwór gębowy znajduje się od spodu ciała, natomiast otwór odbytowy na części grzbietowej/wierzchniej. Tak jak pozostałe szkarłupnie, posiadają wapienny szkielet wewnętrzny złożony z kosteczek połączonych siatką włókien kolagenowych oraz układ naczyń krwionośnych, wypełnionych wodą morską, z nóżkami ambulakralnymi służącymi do zdobywania pokarmu oraz do poruszania się.

U większości rozgwiazd od dysku centralnego odchodzi 5 ramion, chociaż niektóre gatunki mają większa liczbę ramion – 6 lub 7, a niekiedy nawet 10, 15 lub 20. Rekordzistą jest gatunek zamieszkujący zimne wody Antarktydy, Labidiaster annulatus, który posiada od 40 do 45 cienkich ramion. Część grzbietowa, czyli górna, może być gładka, ziarnista lub kolczasta i pokryta jest nakładającymi się płytkami. Skóra właściwa zawiera szkielet składający się z węglanu wapnia w postaci kosteczek kostnych, które mają strukturę plastra miodu złożonego z mikrokryształów kalcytu ułożonych w siatkę. Na ciele mogą być widoczne guzki, kolce, a także drobne szczypcowate wyrostki – pedicellaria, które w zależności od gatunku służą do obrony, usuwają zanieczyszczenia z powierzchni ciała, pomagają w odżywianiu oraz chwytaniu małych ryb i skorupiaków. U rozgwiazd zakopujących się w osadach mogą być również obecne struktury przypominające parasole chroniące delikatne struktury skrzelowe. Kolor ich ciała jest różnorodny, od jasnych kolorów w różnych odcieniach czerwieni lub pomarańczy do niebieskiego, szarego lub brązowego. Również długość życia różni się między gatunkami. Na ogół dłużej żyją gatunki większe i te z larwami planktonicznymi. Najdłużej żyje rozgwiazda purpurowa Pisaster ochraceus, która dożywa 34 lat. Najcięższa natomiast jest rozgwiazda słonecznikowa Pycnopodia helianthoides, która osiąga wagę ponad 5 kg.

Znaczenie ekologiczne i siedliska

Znanych jest ponad 2000 gatunków rozgwiazd zamieszkujących dna wszystkich oceanów świata od tropików po zimne wody polarne. Ich siedliska obejmują rafy koralowe, skaliste wybrzeża, obszary pływowe, podłoże błotniste i piaszczyste, obszary porośnięte roślinnością oraz dno głębinowe do głębokości co najmniej 6000 m. Największa różnorodność gatunkowa występuje na obszarach przybrzeżnych. Zwierzęta te są ważne z ekologicznego punktu widzenia, ze względu na ich duże rozmiary ciała, różnorodną dietę i zdolność przystosowywania się do różnych środowisk. Mają znaczenie w zachowaniu różnorodności gatunkowej strefy dennej, poprzez wyjadanie np. małży lub glonów. Mogą mieć także negatywny wpływ na ekosystem. Korona cierniowa (Acanthaster planci) żeruje na koralowcach uszkadzając rafy koralowe, zaś Asterias amurensis nazywany rozgwiazdą Północnego Pacyfiku zasiedlił wody Tasmanii wyniszczając populacje małży poławianych komercyjnie. Gatunek ten został umieszczony na liście 100 najbardziej szkodliwych gatunków inwazyjnych na świecie, czyli gatunków obcych dla danego siedliska, które charakteryzują się dużym potencjałem ekspansji i zagrażają gatunkom rodzimym.

Odżywianie

Większość gatunków rozgwiazd to drapieżniki żerujące na glonach, gąbkach, małżach, ślimakach, stawonogach i innych małych zwierzętach, w tym rybach. Rozgwiazda korona cierniowa żeruje na polipach koralowców. Część gatunków odżywia się detrytusem, czyli rozkładającą się materią organiczną i odchodami. Kilka odżywia się planktonem wchłaniając go z otaczającej wody. Rozgwiazdy mają żołądek podzielony na dwie części – żołądek sercowy i żołądek odźwiernikowy, przy czym pierwszy może być wysuwany poza ciało i zachodzi wówczas trawienie zewnętrzne, natomiast drugi zawsze pozostaje wewnątrz ciała zwierzęcia.

Dzięki wysuwanemu żołądkowi rozgwiazdy mogą odżywiać się pokarmem większym niż ich otwór gębowy.

Prymitywne rozgwiazdy połykają zdobycz w całości i zaczynają ją trawić w żołądku sercowym, następnie dalsze trawienie dobywa się w żołądku odźwiernikowym, tam też następuje wchłanianie substancji odżywczych. U bardziej zaawansowanych gatunków żołądek jest wyrzucany na zewnątrz organizmu, aby pochłonąć i strawić pokarm. Następnie jest zasysany do wnętrza ciała, a pokarm podlega dalszemu trawieniu w żołądku odźwiernikowym.

Rozmnażanie

Większość gatunków rozgwiazd to organizmy rozdzielnopłciowe, zazwyczaj jednak nie ma widocznego dymorfizmu płciowego. Niektóre gatunki są hermafrodytami posiadającymi jednocześnie gonady żeńskie i męskie, co pozwala im na wytwarzanie komórek jajowych i nasienia. U kilku z nich wyłącznie jedna gonada (ovotestis) wytwarza zarówno komórki jajowe, jak i nasienie.

Osobniki niektórych gatunków zmieniają płeć wraz z wiekiem.

U Asterina gibbosa wszystkie młode osobniki są samcami, zaś w miarę starzenia się zmieniają płeć. U Nephantia balcheri dojrzała samica może podzielić się na pół (rozmnażanie bezpłciowe), a uzyskane potomstwo to zawsze samce, które po osiągnięciu określonego rozmiaru stają się z powrotem samicami. Każde ramię rozgwiazdy zawiera dwie gonady, które mają ujście na środkowym dysku między ramionami. Zapłodnienie jest zasadniczo zewnętrzne, jedynie u kilku gatunków zaobserwowano zapłodnienie wewnętrzne. U większości gatunków jaja i plemniki uwalniane są wprost do wody, gdzie dochodzi do zapłodnienia i powstaje planktoniczna larwa. Niektóre gatunki opiekują się swoim potomstwem. Samica składa do kilkuset jaj i strzeże ich tworząc nad nimi baldachim ze swojego ciała. Inne gatunki są jajożyworodne. Na grzbiecie samicy znajdują się specjalne jamy, w których rozwijają się larwy. Osobniki z gatunku Trophodiscus uber noszą swoje młode na grzbiecie broniąc je przed drapieżnikami, natomiast Leptasterias tenera wewnątrz żołądka. U gatunków opiekujących się potomstwem jaja są stosunkowo duże i zaopatrzone w żółtko i na ogół rozwijają się bezpośrednio w miniaturowe rozgwiazdy bez pośredniego stadium larwalnego. Taka forma rozrodu jest typowa dla gatunków głębinowych i bytujących w wodach polarnych, gdzie warunki nie sprzyjają rozwojowi larw. Pierwsze osobniki, które rozpoczęły rozród mogą uwalniać do wody feromon, który daje sygnał innym osobnikom do rozpoczęcia rozrodu. U niektórych gatunków osobniki łączą się w pary. U innych natomiast samice gotowe do rozrodu wytwarzają substancje chemiczne dające sygnał samcom do uwolnienia nasienia.

Rozgwiazdy mogą rozmnażać się również bezpłciowo poprzez regenerację.

Dzielą one swoją tarczę centralną, ramiona z fragmentem tarczy lub same ramiona, a niekiedy wyłącznie fragment ramienia. Pojedyncze ramiona, które regenerują cały organizm nazywane są formą kometową, ze względu na swój kształt. Również larwy mogą rozmnażać się bezpłciowo poprzez regenerację lub pączkowanie. Ma to miejsce w przypadku dużej dostępności pokarmu. Regeneracja jest nie tylko formą rozmnażania bezpłciowego, ale służy ona również do odbudowywania utraconych części ciała podczas ataku drapieżnika lub ucieczki. Odrastanie może trwać od kilku tygodni do kilku lat. Oddzielona kończyna żyje z nagromadzonych składników odżywczych, dopóki nie odrodzi dysku i jamy ustnej i nie będzie mogła zdobywać pokarmu.

Układ naczyniowy

Układ naczyniowy rozgwiazdy jest układem hydraulicznym złożonym z sieci kanałów wypełnionych wodą morską i odpowiedzialny jest za ruch, przyczepność, chwytanie, przesuwanie pożywienia i wymianę gazową. Odpowiadają za to nóżki ambulakralne. Rozgwiazdy mogą poruszać się dwustronnie, szczególnie podczas polowania lub podczas ucieczki. Podczas pełzania niektóre ramiona działają jak ramiona prowadzące, podczas gdy inne podążają za nimi. Większość nie potrafi poruszać się szybko, ich standardowa prędkość to 15 cm/min, chociaż rozgwiazda słonecznikowa (P. helianthoides) porusza się z prędkością 3 m/min. Oprócz funkcji ruchu, nóżki ambulakralne działają jak skrzela. Wymiana gazowa odbywa się również przez skrzela skórne, które są wybrzuszeniami na grzbietowej powierzchni dysku i ramion.

Narządy zmysłów

Chociaż rozgwiazdy nie mają wielu dobrze zdefiniowanych narządów zmysłu, są wrażliwe na dotyk, światło, temperaturę, orientację i stan otaczającej ich wody. Nóżki ambulakralne, kolce i pedicellaria są wrażliwe na dotyk. Nóżki ambulakralne znajdujące się na końcach promieni są wrażliwe na chemikalia, umożliwiając rozgwiazdom wykrywanie źródeł zapachów, takich jak żywność. Na końcach ramion znajdują się kropki oczne, receptory zbudowane z 80–200 prostych ocelli, które odbierają bodźce świetlne. Wiele rozgwiazd posiada również pojedyncze komórki fotoreceptorów w innych częściach ciała. Ponieważ rozgwiazdy nie mają mózgu i scentralizowanego układu nerwowego nie mogą planować swoich działań. W przypadku, gdy jedno ramię wykryje atrakcyjny zapach, staje się ono dominujące i inicjuje ruch innych ramion w kierunku ofiary.

Strategie obronne i zagrożenia

Są one pokarmem dla innych gatunków rozgwiazd, krabów, ryb, mew czy też wydr morskich. Ich pierwszą linią obrony są saponiny (substancje chemiczne wytwarzane przez organizm) obecne w ścianach ciała, które mają nieprzyjemny smak. Niektóre rozgwiazdy, takie jak Astropecten polyacanthus, wytwarzają związki toksyczne, takie jak tetrodotoksyna, zaś Pteraster tesselatus wydziela duże ilości odstraszającego śluzu. Ich ciało chronione jest przez pancerz w postaci twardych płyt oraz mogą być na nim obecne kolce. Inne gatunki chronią wrażliwe nóżki ambulakralne i końce ramion wyścielając rowki kolcami. Niektóre gatunki cierpią z powodu wyniszczenia spowodowanego przez bakterie z rodzaju Vibrio. Sporadycznie pojawia się również bardziej wyniszczająca choroba, wirus SSaDV, powodująca masową śmiertelność wśród rozgwiazd, jak miało to miejsce w 2013 roku z populacją rozgwiazdy słonecznikowej. Wrażliwe są one także na zmiany temperatury.

Zagrożeniem jest również człowiek. Dzięki atrakcyjnemu, symetrycznemu kształtowi rozgwiazdy odgrywają rolę w literaturze, legendzie, designie i kulturze popularnej. Rozgwiazdy są zbierane z ich naturalnych siedlisk i sprzedawane turystom jako pamiątki czy ozdoby. Dotyczy to głównie karaibskiego gatunku Oreaster reticulatus, który zasiedla łatwo dostępne siedlisko i ma widoczne ubarwienie. Do połowy XX wieku gatunek ten był powszechny wzdłuż wybrzeży Indii Zachodnich, ale jego zbiory i handel znacznie zmniejszyły jego liczebność. W stanie Floryda O. reticulatus jest wymieniony jako zagrożony, a jego zbieranie jest nielegalne. Niemniej jednak nadal jest sprzedawany w całym swoim zakresie i poza nim. Podobne zjawisko występuje w Indo-Pacyfiku w przypadku rozgwiazdy Protoreaster nodosus.

Systematyka

W gromadzie Asteoidea wyodrębniono siedem obecnie żyjących rzędów: Brisingida, Forcipulatida, Notomyotida, Paxillosida, Spinulosida, Valvatida i Velatida oraz dwa wymarłe, Calliasterellidae i Trichasteropsida.

Brisingida

(2 rodziny, 17 rodzajów, 111 gatunków)

Mają mały, nieelastyczny dysk centralny i cienkie ramiona, a także pojedynczą serię płytek brzeżnych, połączony pierścień płytek tarczowych, zmniejszoną liczbę płytek grzbietowych, skrzyżowane pedicellaria i kilka serii długich kolców na ramionach. Żyją prawie wyłącznie w głębinowych siedliskach, chociaż kilka żyje w płytkich wodach na Antarktydzie. U niektórych gatunków nóżki ambulakralne mają zaokrąglone końce i brak przyssawek.

Forcipulatida

(6 rodzin, 63 rodzajów, 269 gatunków)

Mają charakterystyczne pedicellaria, składające się z krótkiej łodygi z trzema kostnymi kostkami. Zwykle mają wytrzymałe korpusy i nóżki ambulakralne z przyssawkami z płaskimi końcówkami, zazwyczaj rozmieszczonymi w czterech rzędach. Należą tu dobrze znane gatunki z regionów umiarkowanych, w tym rozgwiazdy z północnych wybrzeży Atlantyku i basenów skalnych, a także gatunki zimnowodne i głębinowe.

Notomyotida

(1 rodzina, 8 rodzajów, 75 gatunków)

Żyją w głębinach morskich i mają wyjątkowo elastyczne ramiona. Wewnętrzne powierzchnie ramion zawierają charakterystyczne podłużne opaski mięśniowe. U niektórych gatunków w nóżkach ambulakralnych brakuje przyssawek.

Paxillosida

(7 rodzin, 48 rodzajów, 372 gatunki)

Nie wysuwają żołądka podczas karmienia, nie mają odbytu i nie mają przyssawek na nóżkach ambulakralnych. Przeważnie zamieszkują miękkie dno piaszczyste lub błotniste.

Spinulosida

(1 rodzina, 8 rodzajów, 121 gatunków)

Większość nie ma pedicellarii i mają delikatny układ szkieletowy z małymi płytkami brzeżnymi na dysku i ramionach. Mają liczne grupy krótkich kolców na części grzbietowej.

Valvatida

(16 rodzin, 172 rodzaje, 695 gatunków)

Większość ma pięć ramion i dwa rzędy nóżek ambulakralnych z przyssawkami. Na ramionach i dysku widoczne są blaszki brzeżne. U niektórych osobników główne pedicellaria są podobne do zacisków i wpuszczone w płytki szkieletowe.

Velatida

(4 rodziny, 16 rodzajów, 138 gatunków)

Obejmuje głównie rozgwiazdy głębinowe i inne zimnowodne, często o globalnym zasięgu. Posiadają zazwyczaj 5 ramion, jednak mogą ich mieć od 5 do 15. Przeważnie mają słabo rozwinięte szkielety z grudkami szeroko rozmieszczonymi na części grzbietowej i kolczastymi pedicellariami.

2020-05-27