Gady i płazy

Krokodyl krótkopyski

Osteolaemus tetraspis

Rząd: Crocodilia (krokodyle) | Rodzina: Crocodylidae (krokodylowate)

Gatunek ten występuje w tropikalnych rejonach Afryki Zachodniej i Afryce Środkowej obejmując takie kraje jak Senegal na zachodzie, docierając do Ugandy na wschodzie i do Angoli na południu. Dotychczas wyodrębniono dwa podgatunki O. tetraspis tetraspis oraz O. tetraspis osborni, jednak pobranie materiału genetycznego pozwoliło na wyodrębnienie 3 genetycznie odrębnych populacji, które powinny być traktowane jako osobne gatunki. Każda z populacji występuje w innym rejonie. Są to O. tetrapis (Afryka Środkowa, z wyjątkiem dorzecza Konga), O. osborni (dorzecze Konga) i trzeci prawdopodobnie nienazwany gatunek (Afryka Zachodnia). Preferuje on ocienione, bagniste lasy lub małe, błotniste, leśne oczka wodne często oddalone od dużych rzek, oraz strumienie i małe rzeki. Spotykany jest także w wodzie słonawej w strefie namorzynowej. Unika on dużych rzek w ich głównych odcinkach. W ciągu dnia ukrywa się w wygrzebanych norach lub pod zalanymi korzeniami drzew, natomiast aktywny jest nocą, kiedy poluje, zarówno w wodzie, jak i na lądzie w pewnej odległości od wody. Żeruje na różnych małych zwierzętach, takich jak pierścienice, ślimaki, owady, kraby, żaby, jaszczurki, ryby, ptaki wodne oraz nietoperze.

Co ciekawe, nie pogardzi on także owocami.

Jest to najmniejszy gatunek krokodyla, osiąga średnią długość wynoszącą 1,5 m. Największy zaobserwowany okaz miał 1,9 m. W przypadku wyodrębnienia osobnych gatunków, O. osborni zostanie uznany za najmniejszy gatunek, gdyż nie przekracza on długości 1,2 m. Pomimo, iż jest najmniejszym gatunkiem wśród krokodylowatych, jest najbardziej masywnym spośród nich. Dorosłe osobniki ważą zwykle od 18 do 32 kg, natomiast największe samice mogą ważyć 40 kg, podczas gdy samce nawet 80 kg. Jego głowa charakteryzuje się tępym, krótkim pyskiem z zębami przystosowanymi do miażdżenia muszli mięczaków i pancerzyków krabów. Ze względu na mały rozmiar ciała, aby chronić się przed drapieżnikami ma on silnie opancerzoną szyję, grzbiet oraz ogon, jak również osteodermy (zmineralizowane płytki, elementy szkieletu zewnętrznego) na brzuchu i spodzie szyi. Nietypowy jest brązowy kolor jego oczu, u pozostałych przedstawicieli krokodyli jest on żółto-zielony. Osobniki dorosłe mają ciemne ciało z czarnymi plamami, które obecne są także na żółtym brzuchu. Osobniki żyjące w jaskiniach mogą mieć pomarańczowe plamy, najprawdopodobniej od guano nietoperzy, które niszczy skórę tych zwierząt. Osobniki młodociane mają ciemne ubarwienie z brązowymi paskami na ciele. Krokodyl krótkopyski prowadzi samotny tryb życia zbierając się w grupy jedynie w porze lęgowej, która rozpoczyna się wraz z porą deszczową. Wówczas samice budują gniazda ze szczątków roślin, do których składają zwykle około 10 jaj, chociaż może ich być nawet 20. Gnijące rośliny zapewniają odpowiednią temperaturę do inkubacji jaj. Samica pilnuje gniazda.

Gdy młode są gotowe do wylęgu wydają odgłosy, które wabią samicę. Pomaga im ona wydostać się z jaj i przenosi do wody. Młode po opuszczeniu jaj komunikują się z samicą i między sobą za pomocą charakterystycznych dźwięków.

Przez pewien czas opiekuję się młodymi w wodzie, gdyż mogą paść ofiarą drapieżników. Dojrzałość płciową młode osiągają już przy długości powyżej metra (samice) lub po przekroczeniu 1,3 m całkowitej długości ciała (samce). Gatunek ten z sukcesem udaje się rozmnażać w niewoli. Jest on opisywany jako potulny i pozbawiony agresji, i tak jest w przypadku osobników młodocianych. U dojrzałych krokodyli można spotkać się z agresją, wszystko zależy od osobnika. Niektóre są bardzo łagodne w stosunku do ludzi i zachowują się jak zwierzęta domowe, podczas gdy inne mają silny instynkt terytorialny.

Krokodyl krótkopyski na czerwonej liście IUCN

Gatunek ten narażony jest na wymarcie i jest objęty międzynarodową ochroną. Znajduje się w I załączniku Konwencji Waszyngtońskiej (CITES) oraz w unijnym aneksie A. Szacuje się, że jego dzika populacja wynosi od 25 do 100 tysięcy osobników, jednak ciężko ją oszacować ze względu na jego skryty styl życia. Największym zagrożeniem dla niego są ludzie. Rdzenni mieszkańcy spożywają jego mięso oraz pozyskują z niego skórę.

Więcej informacji o krokodylicy z Akwarium Gdyńskiego znajdziesz tutaj.

2020-05-06
Żółw jaszczurowaty

Rząd: Testudines (żółwie)
Podrząd: Cryptodira (żółwie skrytoszyjne)
Rodzina: Chelydridae (skorpuchowate)

Chelydra serpentina

Ten słodkowodny żółw występuje naturalnie w Ameryce Północnej, od południowej Kanady poprzez środkowe i wschodnie tereny Stanów Zjednoczonych, z granicą w postaci Gór Skalistych, aż do Ameryki Środkowej. Został on introdukowany w Arizonie, Kalifornii, Newadzie i Oregonie, jak również w Chinach, na Tajwanie i na japońskiej wyspie Honsiu. Zasiedla płytkie stawy lub strumienie. Prowadzi półwodny tryb życia. Nie jest dobrym pływakiem, dlatego zazwyczaj zagrzebuje się w mule i nieruchomo czatuje na zdobycz. Zdarza się jednak, że w poszukiwaniu jedzenia wychodzi na ląd. Jest drapieżnikiem, jednak nie gardzi pokarmem roślinnym. Żywi się bezkręgowcami, małymi kręgowcami, takimi jak ryby, żaby, gady, ptaki i ssaki oraz padliną. Poluje na wszystko co może połknąć, a większe zwierzęta chwyta szczękami i rozrywa na małe kawałki ostrymi pazurami przednich łap. Sam stanowi pokarm dla kojotów, baribali oraz aligatorów. Dorasta on do długości od 80 do 100 cm, przy czym długość karapaksu ma zaledwie około 40 cm. Zwykle waży on od 4,5 do 16 kg, chociaż najcięższy złapany dziki okaz ważył 34 kg. Długość jego życia na wolności jest słabo poznana. Sugerowano, że w naturze żyje on znacznie krócej niż w niewoli, jednak dane z Kanady sugerują, że jego maksymalny wiek to ponad 100 lat. W hodowli natomiast może dożyć 60 lat. Wyróżnia się on na tle innych żółwi, ponieważ w przypadku zagrożenia nie chowa się do pancerza i nie podejmuje prób ucieczki, tylko atakuje używając do walki ostrych szczęk. Żółw zawdzięcza swoją nazwę długiemu ogonowi, który stanowi do 2/3 długości karapaksu, pokrytemu na grzbietowej krawędzi spłaszczonym grzebieniem powstałym z rogowych płytek (podobnie jak u krokodyli). Jego stosunkowo mały karapaks ma barwę od oliwkowej do brązowej i nie przykrywa w pełni szyi, nóg i ogona, o tej samej barwie lub szarych. Szyja wydaje się być krótka, ale wydłuża się znacznie przy ataku, jest on w stanie sięgnąć aż do swojego ogona. Zwierzę to rozmnaża się w wodzie.

Po zapłodnieniu samica wychodzi na ląd wygrzebuje jamy i tam składa od 25 nawet do 80 jaj, które zagrzebuje ziemią i liśćmi. Z górnych pokładów jaj, gdzie jest cieplej, wylęgają się samice, zaś z dolnych samce.

Młode tuż po wylęgu są czarne i mają długie cienkie ogony. W chłodniejszych rejonach młode zimują w gnieździe. Jest to gatunek odporny na zimno, niekiedy zimą nie zapada w hibernację, tylko pozostaje aktywny pod lodem. Może nie oddychać przez kilka miesięcy, wówczas przechodzi na szlaki beztlenowe, spalając cukry i tłuszcze. Młode osobniki są wykorzystywane w celach konsumpcyjnych do przygotowania zupy z żółwia. Osobniki dojrzałe w przypadku zagrożenia wydzielają zapach piżma, co psuje walory smakowe.

Żółw jaszczurowaty w Polsce

Jest to nieinwazyjny gatunek obcy, w Polsce nie ma rozradzającej się populacji. Ze względu na duże rozmiary, które osiąga jest wypuszczany na wolność przez wcześniejszych właścicieli. W 2006 roku w Gdyni znaleziono go w oczku wodnym na terenie prywatnej posesji. Początkowo jej właścicielka próbowała się zająć żółwiem, jednak jego drapieżność i agresywność była nie do pokonania. Żółw znalazł azyl w Akwarium Gdyńskim, w którym przebywa do dziś i cieszy swym wyglądem zwiedzających. Drugi okaz przez kilka lat był obserwowany w stawie na terenie parku w Kutnie. W 2016 roku został odłowiony i przekazany do Ogrodu Zoologicznego w Zamościu.

2019-10-10
Aksolotl meksykański

Rząd: płazy ogoniaste (Amphibia)

Rodzina: ambystomowate (Ambystomatidae)

Ambystoma mexicanum

Aksolotl, nazywany również ambystomą, to gatunek endemiczny (tzn., że jest on unikatowy dla danego miejsca lub regionu i nie występuje naturalnie poza nim) dla słodkich wód jeziora Xochimilco, zlokalizowanego na południe od miasta Meksyk. Wcześniej gatunek ten można było spotkać także w jeziorze Chalco, jednak zostało ono praktycznie całkowicie wysuszone, aby zapobiec okresowym powodziom. W ten sposób naturalny obszar występowania aksolotla został ograniczony jedynie do kanałów wodnych o powierzchni około 40 km². Nie znaczy to jednak, że spotkamy go w dowolnym miejscu jeziora Xochimilco, gdyż jego wymagania środowiskowe są wysokie, a postępująca degradacja środowiska i zanieczyszczenie wód nie sprzyjają jego rozwojowi.

Zwierzę to preferuje czyste, dobrze natlenione, zimne wody z dnem piaszczystym obficie pokrytym szatą roślinną. Prowadzi głównie nocny tryb życia, zaś w ciągu dnia najczęściej przebywa blisko dna, gdzie szuka kryjówki. Płaz ten dorasta do około 30 cm długości, a średnia długość jego życia wynosi 10 lat, chociaż zdarzają się także okazy żyjące nawet 25 lat. Aksolotl całe swoje życie spędza w stadium larwalnym. Wynika to z faktu niskiej funkcjonalności tarczycy, która odpowiada za produkcję hormonu (tyroksyny) odpowiedzialnej za przemianę w postać lądową.

U aksolotla po obu stronach płaskiej głowy znajdują się 3 pary rozgałęzionych skrzeli zewnętrznych, które są typowe dla form larwalnych płazów. W jego wyglądzie charakterystyczny jest szeroki pysk, dzięki któremu zwierzak ten wygląda na wiecznie uśmiechniętego oraz małe, czarne oczy. Jego ciało jest masywne, grzbietobrzusznie spłaszczone i zakończone masywnym ogonem z wysoka płetwą ogonową. Kończyny są krótkie i delikatne. W środowisku naturalnym jego ciało ma ubarwienie ciemnoszare lub brązowe z licznymi ciemnymi plamkami. Formy hodowlane wykazują większą różnorodność ubarwienia. Od praktycznie przeźroczystego, przez białe, białoróżowe, beżowe, złociste, miedziane, poprzez różne odcienie szarego aż do brązowego. Ambystoma to drapieżnik posiadający szczątkowe zęby, który swoją ofiarę lokalizuje przy pomocy węchu. Żeruje o zmroku na małych zwierzętach wodnych, które zmieszczą się w jego pysku. W jego jadłospisie znajdziemy m.in. mięczaki, owady, skorupiaki oraz małe ryby. Może również zjadać innych przedstawicieli swojego gatunku. W przypadku, gdy zagęszczenie osobników jest zbyt duże, podgryzają się one nawzajem, obgryzając innym osobnikom nogi i ogony, jednak w związku z dużymi zdolnościami regeneracji tych zwierząt, kończyny odrastają.

Aksolotl to gatunek rozdzielnopłciowy. Samca od samicy można odróżnić po wyglądzie kloaki. U samca w okolicy kloaki występuje wybrzuszenie, zaś u samic jest ona spłaszczona. Pomimo tego, iż aksolotle przez całe życie pozostają w formie larwalnej osiągają one dojrzałość płciową i są zdolne do rozrodu (neotenia). Rozród poprzedzony jest godami polegającymi na szturchaniu obszaru kloaki osobnika płci przeciwnej, przez co zwierzęta poruszają się po okręgu, co wygląda jakby tańczyły walca. Następnie samiec oddala się falując tylną częścią ciała i ogonem, co przypomina taniec hula, a samica podąża za nim. Samiec składa spermatofor (pakiet plemników otoczony osłonką), który następnie samica zbiera do swojej kloaki. Kilka tygodni po zapłodnieniu samica składa galaretowaty skrzek, który przykleja tylnymi kończynami do roślin. Może on zawierać od 100 nawet do 800 jaj, z których po około dwóch tygodniach wykluwają się larwy o długości niespełna 2 cm. Po około półtora roku młode osiągają dojrzałość płciową. W swoim środowisku naturalnym aksolotle były czołowymi drapieżnikami, dopóki zbiorniki wodne nie zostały wzbogacone w duże ryby drapieżne, które odżywiają się tymi płazami. Niegdyś były one także spożywane przez ludność lokalną i ogólnie dostępne do kupna na targach, jednak ze względu na degradację ich środowiska naturalnego i drastycznie spadającą liczebność ich populacji zostały one objęte ochroną prawną, i sprzedawanie ich jest zabronione. W Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych aksolotl ma status gatunku skrajnie zagrożonego. Od 1975 roku znajduje się także na II liście Konwencji Waszyngtońskiej CITES, dotyczącej międzynarodowego handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. Aby zapobiec dalszym zmianom w ich naturalnym środowisku, również pozostałość z niegdyś dużego jeziora Xochimilco w 1987 roku została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Pomimo tych zabiegów populacja aksolotla w naturze jest cały czas bardzo niska. W 2008 roku ich szacunkowa liczebność wynosiła 100 osobników na km², jednak cały czas znacząco spada. W 2013 roku udało się schwytać jedynie 2 osobniki.

Wykorzystanie aksolotla meksykańskiego w medycynie

Aksolotl potrafi zregenerować odgryzioną kończynę, skrzela, ogon, a również organy wewnętrzne, jak serce czy mózg. Potrafi on także zregenerować uszkodzony rdzeń kręgowy. Daje to nadzieję wykorzystania go jako modelu przedklinicznego w medycynie regeneracyjnej i biologii integracyjnej. Może to pomóc pacjentom z chorobami ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Poza dużą zdolnością regeneracji tkanek, płazy te wykazują niezwykłą odporność na raka. Wykorzystanie go jako organizmu modelowego daje wyjątkową okazję do badań nad rakiem i odkrywania leków przeciwnowotworowych oraz mechanizmów odpowiedzialnych za kontrolowany wzrost i regenerację komórek. Podsumowując, aksolotl jest ważnym zwierzęciem badawczym używanym w badaniach z zakresu transplantacji, regulacji ekspresji genów, embriologii, neurobiologii i regeneracji.

Polska cegiełka w badaniach nad aksolotlem

Aksolotle są hodowane już od XIX wieku. Ze względu na ich formę życia oraz duże zdolności regeneracyjne znalazły się one w centrum zainteresowania badaczy. W 1917 roku polska badaczka Laura Kaufmann podając ambystomom hormon tarczycy doprowadziła do ich przeobrażenia w postać lądową. W trakcie przeobrażania zmienia się wygląd tych zwierząt, stopniowo zanikają skrzela zewnętrzne oraz płetwa ogonowa, zaś zakończenie ogona zaokrągla się.

tekst opracowała: Monika Wiśniewska

2019-09-10
Anakonda zielona

Eunectes murinus

Legendy o zabójczych wężach ludojadach, osiągających monstrualne rozmiary, nie raz znajdowały swoje odbicie w kulturze masowej. Z pewnością były one inspiracją do tworzenia rozrywkowych filmów klasy B. Warto przyjrzeć się temu gatunkowi, który odniósł niemały sukces w popkulturze. Anakonda zielona, bo właśnie ten gatunek szczególnie upodobali sobie filmowcy, należy do podrodziny boa (Boa). Godne zapamiętania jest to, że wszystkie gatunki anakond występują tylko w Ameryce Południowej i są żyworodne.

Zwierzę prowadzi ziemnowodny tryb życia. Wąż ten zamieszkuje płytkie, wolno płynące siedliska słodkowodne, a także tropikalne łąki oraz lasy deszczowe o gęstej ściółce. Łaciński człon nazwy Eunectes pochodzi z języka greckiego i oznacza „dobry pływak”. Na lądzie jest powolna i ociężała natomiast w wodzie potrafi osiągać prędkość nawet 20km/h. U anakondy zielonej występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samce dorastają do około 3 metrów długości, natomiast samice rzadko przekraczają 6 metrów i są to przypadki głównie osobników trzymanych w niewoli.

Anakonda zdecydowanie nie poluje na ludzi. Wręcz przeciwnie. Folklor tubylczych ludów Brazylii i Peru uważa to stworzenie za magiczne, przez co części ciała sprzedawane są w celu odprawiania rytuałów i leczeniu przeróżnych dolegliwości. Trzeba jednak zaznaczyć, że ten dusiciel jest jednym z nielicznych węży których proporcje ciała pozwalają na konsumpcję człowieka. Jednakże nasza budowa ciała, a dokładnie rozstaw i szerokość barków nie pozwalają, abyśmy dołączyli do menu tego gada. Wszystkie węże świata połykają swoje ofiary zaczynając od głowy więc specjalnie dla nas anakonda zielona musiałaby zmienić swoją dotychczasową technikę łowiecką. Jeśli dojdzie już do spotkania z człowiekiem, wąż będzie próbować zagrzebać się w ściółce lub błocie, bądź uciekać do najbliższej wody. Jeśli to nie wystarczy, z gruczołów analnych wystrzeli w kierunku napastnika cuchnącą substancję niczym zaskroniec zwyczajny.

Anakonda zielona mimo swojej łatki zabójczego węża w rzeczywistości nie jest żadnym zagrożeniem dla człowieka. Naukowcy zgodnie twierdzą, że populacja tego gatunku choć w dalszym ciągu stabilna, wymaga ochrony. Kurczące się siedliska, spowodowane osuszaniem mokradeł pod pola uprawne oraz masowe wycinki lasów powodują, że powoli nie ma już miejsca na świecie dla tego węża. W kondycji gatunku nie pomagają również polowania. Mimo swojej długowieczności, silna antropopresja niestety nie pozwala w spokoju dorastać tym gadom do większych rozmiarów. Jeśli tak dalej będą toczyć się losy anakondy, niechybnie okaże się, że sześciometrowe okazy będziemy mogli podziwiać tylko w ogrodach zoologicznych. Degradacja środowiska, jak i sam człowiek przyczyniają się do tego, że imponujące wymiary tego gada zdecydowanie maleją.

Anakonda zielona znajduje się w II Załączniku list CITES.

2017-07-14