Ryby

Szkaradnica

Rząd: Scorpaeniformes (skorpenokształtne)

Rodzina: Synanceiidae (szkaradnicowate)

Synanceia verrucosa

Gatunek ten występuje w płytkich tropikalnych wodach morskich Oceanu Indyjskiego i w zachodniej części Pacyfiku, od Morza Czerwonego i wschodniego wybrzeża Afryki po Polinezję Francuską i Południową Japonię. Związany jest głównie z rafami koralowymi oraz płytkimi lagunami, gdzie osiada na dnie piaszczystym i zakopuje się w nim, lub ukrywa się pod skałami. Szkaradnica bytuje w wodach o głębokości od około 20-30 cm do 30 m. Prowadzi samotniczy tryb życia. Jedynie podczas okresu godowego gromadzi się na krótki czas z płcią przeciwną. Maksymalna długość ciała szkaradnicy wynosi 40 cm, chociaż schwytano okaz, który miał 51 cm. Z reguły dorasta do 30-35 cm. Największa opublikowana waga wynosiła 2,4 kg.

Jej ciało jest masywne oraz uzbrojone w kolce połączone z gruczołami jadowymi, które znajdują się na płetwie grzbietowej, odbytowej oraz płetwach brzusznych. Swoim kształtem i ubarwieniem przypomina skałę, stąd też jej angielska nazwa –ryba kamień. Ciało ma zwykle kolor brązowy lub szary o może mieć wybarwienia w kolorze żółtym, pomarańczowym lub czerwonym. Jej pysk jest duży i skierowany ku górze, jest to związane z jej osiadłym trybem życia. Jest drapieżnikiem, który chwyta ofiarę z zasadzki. Nieruchomo czatuje na przepływającą ofiarę, po czym gwałtownym ruchem wciąga ją do paszczy. Jest bardzo szybka, ofiarę chwyta do paszczy w 0,015 sekundy. Żywi się skorupiakami, głowonogami oraz małymi rybami.

Szkaradnica jest rozdzielnopłciowa. Dymorfizm płciowy uwidacznia się w rozmiarze ciała, samce są większe. Samica nie wybiera partnera, zapłodnienie jest zewnętrzne i przypadkowe. Składa jaja na dnie rafy koralowej, następnie przepływający samiec zapładnia je. Jaja są duże, co sugeruje, że wykluwające się z nich młode będą dobrze wykształcone. Szkaradnica uznawana jest za jedno z najniebezpieczniejszych zwierząt, gdyż jej jad może być śmiertelny dla ludzi. Pomimo tego jest sprzedawana w celach kulinarnych w Hongkongu, na Filipinach i w Japonii. Pada również ofiarą płaszczek i rekinów. Jest sprzedawana jako ryba akwariowa.

Jak nie zostać posiłkiem dla innych?

Szkaradnica wykształciła szereg adaptacji, które pomogły jej odnieść sukces na dnie rafy. Pierwsza z nich jest mimetyzm, czyli upodabnianie się do otoczenia. Kolor skóry oraz jej nierówna, skalista struktura pomagają jej kamuflować się pomiędzy skałami i koralowcami. Dodatkowo bardzo często jest porośnięta glonami, co dodaje jeszcze więcej autentyczności. Ponad to jej płetwy piersiowe są tak wykształcone, że służą nie tylko do pływania, ale także do poruszania się po dnie oraz do wspomagania zakopywania się w piasku i błocie. Kolejna adaptacja to chroniące przed drapieżnikami kolce jadowe. Na grzbiecie ryby jest 13 kolców, u postawy których znajdują się po dwa gruczoły z jadem. Kolce są bardzo ostre i sztywne, zaś jad bardzo silny. Jad w dawce 18 mg jest śmiertelny dla człowieka, a taka dawka jest uwalniana jedynie przez 6 spośród wszystkich kolców. Jad składa się z mieszaniny białek – stonustoksyny, werrukotoksyny i kardioleptyny, przy czym to werrukotoksyna jest najbardziej niebezpieczna. Skutki jego działania obejmują silny ból, wstrząs, porażenie i śmierć tkanki. W przypadku ukłucia przez szkaradnicę należy jak najszybciej podać antidotum. Pierwsza pomoc powinna obejmować zanurzenie uszkodzonego miejsca w gorącej wodzie, co powinno doprowadzić do denaturacji białek z jadu.

2020-06-24
Strzelczyk indyjski

Rząd: Perciformes (okoniokształtne)
Rodzina: Toxotidae (strzelczykowate)

Toxotes jaculatrix

Gatunek ten występuje w wodach Indo-Pacyfiku, od Indii, poprzez Azję Południowo-Wschodnią, Indonezję, Filipiny, Nową Gwineę do Australii. Toleruje zmianę zasolenia, zatem może występować w wodach słodkich, słonawych oraz słonych. Preferuje jednak słonawe wody lasów namorzynowych, ale bytuje również w małych strumieniach i rzekach, a także w pobliżu roślinności na rafach koralowych.

Jest to spokojna ryba żyjąca w niewielkich stadach tuż pod lub w pobliżu powierzchni wody. W przypadku, gdy ryba pozostanie pozbawiona grupy, staje się agresywna w stosunku do innych ryb. Maksymalna długość ciała strzelczyka wynosi 30 cm, jednak zazwyczaj dorastają do 25 cm. W niewoli osiągają mniejsze rozmiary ciała, około 16 cm i mogą żyć od 5 do 8 lat, a niekiedy nawet 10. Jego ciało jest podłużne i uniesione z tyłu. Korpus ma na ogół kolor srebrno-biały, chociaż może mieć również kolor żółty. Grzbiet jest zielono-oliwkowy lub brązowy. Płetwa grzbietowa jest żółto-zielona, płetwa ogonowa brudnozielona, zaś płetwa odbytowa srebrna. Po bokach ciała znajdują się szerokie, czarne pasy (4 lub 5), które skracają się w miarę starzenia się ryby. Osobniki młodociane mają ciało w kolorze srebrnym z żółto-zielonym lub brązowym grzbietem. Oczy strzelczyka są duże i ustawione są tak, aby mógł patrzeć do przodu.

Jest on wszystkożerny, podstawę jego diety stanowią lądowe owady, mięczaki, skorupiaki, małe ryby oraz rośliny. Aktywnie poluje na swoją ofiarę poprzez strzelanie do owadów znajdujących się na roślinności nad lustrem wody strumieniem wody wypluwanym z ust.

Może on strzelić do owada z odległości 1,25 metra, zaś większe okazy są w stanie trafić ofiarę z odległości 2-3 metrów. Jest on w stanie dotrzeć do zestrzelonej ofiary w ciągu 50 milisekund od momentu jej uderzenia w wodę. Może również wyskakiwać ponad wodę i łapać owada w locie.

Jest to zwierzę rozdzielnopłciowe, jajorodne z zapłodnieniem zewnętrznym. Do pierwszego rozrodu dochodzi, gdy zwierzę ma 10 cm długości. W trakcie tarła, które ma miejsce w listopadzie i grudniu samica składa od 20000 do 150000 jaj, przy czym płodność jest ściśle związana z wielkością samicy. Bardzo rzadko rozmnażają się w niewoli. Odgrywa on niewielką rolę w rybołówstwie komercyjnym, jest też poławiany jako ryba akwariowa.

Strzelczyk indyjski – ryba snajper

Strzelczyk jest w stanie widzieć wyraźny obraz pomimo różnego współczynnika załamania światła na granicy faz woda-powietrze. Dokonuje on tego poprzez specjalne adaptacje w oku posiadającym niezwykle dużą siatkówkę, na której skupia się obraz. Pozwala to rybie patrzeć przez wodę w powietrze bez konieczności uwzględniania zniekształceń w układzie przestrzennym, wynikających z różnych współczynników załamania światła, i oddać celny strzał. Innym możliwym sposobem, w jaki strzelczyk radzi sobie z minimalizowaniem współczynników załamania wody, jest ustawianie się prawie bezpośrednio pod swoją ofiarą przed strzałem, wówczas widzi ten sam obraz jaki widziałby z powietrza.

Ważny jest również sposób w jaki strzela do swojej ofiary, niestety nie jest on szczegółowo znany. Wiadomo, że strzelczyk jest w stanie pluć wodą poprzez wywieranie nacisku w jamie ustnej. Strumień wody powstaje w tubie, uformowanej z języka zaczepionego o rowek w podniebieniu. Woda zostaje wyrzucona z pyska przez wysokie ciśnienie spowodowane skurczem komory skrzelowej. Długość wystrzeliwanego przez rybę strumienia wody może osiągać nawet 3 metry.

2020-06-24
Pensetnik

Rząd: Perciformes (okoniokształtne)

Rodzina: Chaetodontidae (chetonikowate)

Chelmon rostratus

Gatunek ten występuje od Morza Andamańskiego, przez rejon Indo-Malajski, do Japonii i Wielkiej Rafy Koralowej na Oceanie Spokojnym. Zasiedla przybrzeżne rafy, skaliste brzegi oraz ujścia rzek na głębokościach od 1 do 25 m. Pensetnik pływa samotnie lub parami. Osobniki młode są samotnikami i zasiedlają płytkie wody. Jest dość aktywny i swobodnie pływa, ale spędza także czas ukryty w pęknięciach i szczelinach skalnych, gdzie leży bez ruchu. Nie jest agresywny, ale broni swojego terytorium przed innymi przedstawicielami rodzaju Chelmon. Osiąga niewielkie rozmiary, maksymalna długość całkowita to 20 cm, przy czym w zbiornikach hodowlanych jest znacznie mniejszy. Maksymalny zgłaszany wiek ze środowiska naturalnego wynosił 10 lat, w hodowli natomiast dożywa do 4 lat.

Jego korpus ma kształt tarczy z długim wystającym pyskiem zakończonym małymi ustami. To ze względu na wygląd pyska nosi on nazwę pensetnik. Charakterystyczne jest też jego ubarwienie, na srebrzysto-białym ciele obecne są 4 pionowe pręgi w kolorze żółtym lub pomarańczowym z czarnymi i białymi krawędziami.

U podstawy płetwy grzbietowej znajduje się fałszywe oko z niebieskawo-białym kołem. Ciemne oko ryby jest znacznie mniejsze od fałszywego oka.

Osobniki młode są podobne do dojrzałych, jedynie ich fałszywe oko ma większy rozmiar, a paski są bardziej intensywne. Jest to zwierzę mięsożerne. Używa swojego długiego pyska, aby wydobyć ze szczelin pokarm. Jego dieta opiera się na wieloszczetach, przedstawicielach koralowców takich jak Aiptasia, mięczakach oraz skorupiakach. Pensetnik jest rozdzielnopłciowy i monogamiczny. W trakcie tarła odbywającego się tuż pod powierzchnią wody samica składa jaja, które zapładniane są przez samca. Zapłodnione jaja unoszą się wraz z prądami w toni wodnej. Po wykluciu larwy prowadzą planktoniczny tryb życia.

Ze względu na swój atrakcyjny wygląd pensetnik jest popularną rybą akwariową. Niemniej jest to ryba wymagająca doświadczenia, gdyż trudno utrzymać ją przy życiu w niewoli. Najczęściej sprzedawane są osobniki mniejsze niż 14 cm, osobniki młodociane o długości nie przekraczającej 3 cm są bardzo rzadkie. Pensetnika eksportuje się z Filipin, Indonezji oraz z Australii, przy czym osobniki poławiane w Australii uznawane są za bardziej przystosowane do życia w niewoli, dlatego też osiągają dwukrotnie wyższą cenę. Ma to związek z metodami pozyskiwania osobników ze środowiska naturalnego.

Mimikra – formą obrony przed drapieżnikami

Pensetnik ze względu na swój niewielki rozmiar ciała z łatwością może paść ofiarą większych drapieżników. Podobnie jak inne łagodne ryby, wykształcił on fałszywe oko, które ma zmylić przeciwnika. Fałszywe oko, czyli barwna plamka zlokalizowana na płetwie grzbietowej to forma mimikry, czyli upodabniania się do innych, niebezpiecznych zwierząt. U pensetnika fałszywe oko, które jest znacznie większe od prawdziwego oka ryby, ma za zadanie zmylić drapieżnika co do lokalizacji głowy ryby. Drapieżnik w większości przypadków atakuje głowę, tak, żeby ofiara nie miała już szans ucieczki. W przypadku, gdy drapieżnik uzna fałszywe oko, a co za tym idzie tył ciała ryby, za jej głowę, ryba taka ma szansę ucieczki. Podobną strategię wykorzystuje wiele gatunków ryb morskich, ale również słodkowodnych, np. pielęgnica pawiooka.

2020-06-24
Mandaryn kropkowany

Rząd: Perciformes (okoniokształtne)

Rodzina: Callionymidae (lirowate)

Synchiropus splendidus

Gatunek ten występuje w tropikalnych wodach Indo-Zachodniego Pacyfiku, od Filipin i Wschodniej Indonezji do Północnej Australii. Jest to ryba denna związana z rafami koralowymi. Preferuje rafy przybrzeżne i płytkie laguny o piaszczystym podłożu, gdzie osiada na piasku lub skałach, najczęściej wśród rozgałęzień koralowców, gdzie znajduje pożywienie i schronienie. Występuje do głębokości 20 metrów. Tą powolną i nieśmiałą rybę najczęściej można spotkać w niewielkich grupach lub w parach. Osiąga niewielki rozmiary ciała, z maksymalna długością wynoszącą 7 cm. Samce są nieznacznie większe od samic.

Mandaryn wyróżnia się niezwykłym i intensywnym kolorem. Ciało ma kolor jasnozielony lub oliwkowy i ozdobione jest kombinacją czarnych, pomarańczowych i niebieskich plam. Pierwszy promień płetwy grzbietowej jest u samca wydłużony. Skórę mandaryna pokrywa gruba warstwa śluzu, który ma nieprzyjemny zapach i gorzki smak. Jego zadaniem jest hamowanie wiele rodzajów infekcji pasożytniczych i minimalizowanie ryzyka infekcji po urazach fizycznych. Na skórze znajduje się także warstwa komórek, które wytwarzają i uwalniają substancje z niektórymi toksynami. Przypuszcza się, że wydzielina ta jest stosowana jako środek odstraszający drapieżniki i inne ryby. Również najprawdopodobniej jego jaskrawe ubarwienie ma komunikować drapieżnikom, że jest on trujący. Mandaryn żeruje w ciągu dnia. Jego dieta składa się głównie z widłonogów. Ponad to odżywia się glonami, planktonem oraz drobnymi bezkręgowcami dennymi. Jest to ryba rozdzielnopłciowa. Do zapłodnienia dochodzi, gdy samiec i samica płyną blisko siebie. Jaja i larwy są pelagiczne. Gdy larwa osiągnie odpowiednie stadium rozwojowe osiada na dnie. Gatunek ten rozradza się z sukcesem w niewoli. Ze względu na swoje atrakcyjne ubarwienie jest cenną rybą akwariową. Poławianie mandarynów jako ryb akwariowych odgrywa istotną rolę w lokalnych gospodarkach Filipin oraz Indonezji.

Niebieskie ubarwienie mandaryna kropkowanego – czy to złudzenie optyczne jak w przypadku pokolca królewskiego?

Mandaryn kropkowany jest jednym z dwóch gatunków kręgowców, którego niebieskie ubarwienie wynika z obecności cyjanoforów w skórze. Cyjanofory są to komórki barwnikowe zawierające barwnik niebieski. Cyjanofory obecne są także u innego przedstawiciela mandarynów – Synchiropus splendidus (mandaryn wspaniały). U pozostałych ryb, kolor niebieski ma charakter strukturalny i jest zjawiskiem świetlnym, w którym uczestniczą komórki barwnikowe odbijające światło (izydofory).

2020-06-17
Pirania czerwona

Rząd: Characiformes (kąsaczokształtne)

Rodzina: Serrasalmidae (piraniowate)

Pygocentrus nattereri

Ten gatunek ryby słodkowodnej jest powszechny w Ameryce Południowej, gdzie występuje w rzekach Argentyny, Brazylii, Boliwii, Kolumbii, Ekwadoru, Gujany, Paragwaju, Peru, Urugwaju i Wenezueli. Żyje w ciepłych wodach kilku głównych rzek, takich jak Amazonka, Paragwaj, Parana i Essequibo, a także w wielu mniejszych.

Preferuje rzeki bogate w substancje mineralne, które nadają wodzie kolor biały, jedynie sporadycznie widywany w rzekach o bardzo niskim odczynie pH i dużej zawartości kwasów huminowych i fulwowych, których wody mają kolor czarny. Pirania czerwona zasiedla zatoczki, obszary zalewowe, jeziora, strumienie oraz duże rzeki, do głębokości 20 metrów.

Dorasta ona do maksymalnej długości 50 cm, jednak rzadko przekracza 35 cm, i maksymalnej wagi 3,9 kg. Charakteryzuje się głębokim, bocznie ściśniętym ciałem z długimi płetwami grzbietowymi. Ubarwienie różni się w zależności od położenia geograficznego i od wieku ryby. Osobniki dojrzałe mają ciało w kolorze szaro-srebrny z czerwonawo-pomarańczowym brzuchem. Płetwy grzbietowa, odbytowa i ogonowa są czarne, zaś płetwy piersiowe i brzuszną są czerwono-pomarańczowe. Osobniki młodociane natomiast mają ciało w kolorze srebrnym z ciemnymi plamkami, które zanikają stopniowo wraz ze wzrostem ryby.

Żyje ona w grupach liczących około 20-30 ryb. Co ważne, nie grupują się, aby zbiorowo polować na większe ofiary lecz w celach ochronnych przed większymi drapieżnikami. Jednak sprowokowane lub wygłodniałe mogą wpaść w szał żywieniowy, wówczas wokół ofiary zbiera się kilka grup piranii i zjadają ją w ciągu kilku minut.

Ataki takie są niezwykle rzadkie. Pomimo opinii niebezpiecznego drapieżnika, jest ona wszystkożerna. Typowa dieta piranii czerwonej obejmuje owady, mięczaki, skorupiaki oraz inne ryby, a także rośliny i padlinę. Pora żerowania jest różna w zależności od wielkości ryby. Mniejsze ryby szukają pożywienia w ciągu dnia, zaś większe żerują o świcie oraz późnym popołudniem i wieczorem. Zazwyczaj poluje czekając na ofiarę schowana wśród roślinności, jednak może także aktywnie ścigać zdobycz. Jej potężne uzębienie może powodować poważne ugryzienia.

Pirania czerwona nie jest gatunkiem wędrownym, ale podróżuje w poszukiwaniu warunków sprzyjających rozmnażaniu i tarłu w okresach zwiększonych opadów. Jest zwierzęciem rozdzielnopłciowym. Samca od samicy można odróżnić na podstawie kształtu przekroju części brzusznej. U samca ma on kształt litery „V”, natomiast u samic „U”. Ponad to brzuch samic ma nieco głębszy odcień koloru czerwonego. Pirania ma dwa sezony rozrodcze w ciągu roku, które są związane z wahaniami poziomu wody. Kiedy osobnik jest gotowy do aktywności seksualnej, traci czerwone zabarwienie i wybiera siedlisko sprzyjające tarłu, takie jak tereny zalewowe pokryte roślinnością. Zwierzę to wykazuje zachowania lęgowe wokół miejsc gniazdowania, wówczas dwa osobniki odmiennej płci pływają obok siebie będąc w bliskim kontakcie stronami brzusznymi. Początkowo myślano, że są to zaloty, jednak zachowanie takie ma na celu obronę gniazda. Gniazda mają około 4-5 cm głębokości, 15 cm średnicy i są wykopane wśród traw. Samica składa nawet 5000 jaj, które przykleja do roślinności w gnieździe. Po kilku dniach od zapłodnienia z jaj wylęgają się młode osobniki, które wśród roślinności szukają schronienia przed drapieżnikami. Osobniki młodociane dojrzałość płciową osiągną po roku.

Pirania czerwona jest uważana za jedną z bardziej niebezpiecznych i agresywnych gatunków piranii, jednak rozwinęła swego rodzaju symbiotyczną relację z innym przedstawicielem piranii – Serrasalmus marginatus, który oczyszcza jej ciało z pasożytów. Może być niebezpieczna dla ludzi ze względu na ryzyko ugryzienia. Jest to najczęściej poławiany gatunek piranii wykorzystywany w handlu jako ryba akwariowa. Jej poławianie i handel jako zwierzę akwariowe może lokalnie zmniejszać liczebność tego gatunku.

Ryby i dzieci głosu nie mają – czyżby?

Piranie czerwone mogą się ze sobą komunikować. Bardzo często wydawanie dźwięków przejawia się wraz z zachowaniami agresywnymi, takimi jak gryzienie, ściganie, czy też walka. Dźwięki wytwarzane przez piranie są generowane przez skurcze mięśni i są związane z pęcherzem pławnym, który służy jako rezonator. Po wyjęciu z wody pirania wydaje dźwięk przypominający bębnienie. Trzy inne rodzaje dźwięków są wydawane w środowisku wodnym i różnią się one częstotliwością i czasem trwania w zależności od okoliczności. Będą inne w przypadku spotkania się dwóch osobników, przed walką czy też w trakcie pościgu lub tuż przed ugryzieniem. Prawie wszystkie dźwięki wydawane przez piranie są wytwarzane w kontekście interakcji społecznych. Niski dźwięk jest zwykle wytwarzany podczas umiarkowanych ataków, natomiast głośne, wysokie dźwięki powstają podczas bardziej energicznych ataków.

2020-06-17
Hajduczek

Rząd: Beryciformes (beryksokształtne)

Rodzina: Holocentridae (hajdukowate)

Myripristis murdjan

Gatunek ten występuje w tropikalnych wodach Indo-Pacyfiku od Morza Czerwonego i Afryki Wschodniej przez Indonezję i Papuę-Nową Gwineę do Samoa, na północ do Wysp Marshalla, Tajwanu i Wysp Ryukyu oraz na południe do wschodnich i zachodnich wybrzeży Australii. Zasiedla rafy koralowe, zarówno morskie, jak i lagunowe. Jest to ryba związana z dnem bytująca w pobliżu jaskiń lub szczelin skalnych, gdzie może się ukrywać w ciągu dnia. Najczęściej występuje do głębokości 10 metrów, jednak można ją spotkać również na głębokości 50 metrów.

Hajduczek może dorastać do maksymalnej długości 60 cm, jednak znaczna większość ma długość od 18 do 25 cm. Jego cechą rozpoznawczą jest czerwony kolor ciała, duże łuski oraz duże wyłupiaste oczy. Kolor może nieznacznie się różnić między osobnikami od czerwonego do ciemnoczerwonego z ciemną opaską biegnącą od szczytu pokrywy skrzelowej do podstawy płetwy piersiowej, zaś brzegi łusek są czerwono-brązowe. Ciało pokryte jest łuskami ktenoidalnymi (grzebykowatymi) o kształcie zbliżonym do prostokąta z grzebykowatymi ząbkami na tylnej krawędzi. Łuski mają szorstką powierzchnię, dodatkowo na ciele ryby znajdują się także ostre wypukłości. Nad źrenicą znajduje się duża czarna plama, zaś poniżej mniejsza plama, co wygląda jak czarny pionowy pas przechodzący przez środek oka. Pierwsza płetwa piersiowa na kolce i zazwyczaj jest złożona wzdłuż ciała ryby. Ma ona kolor czerwony, podobnie jak pozostałe płetwy, jednak u pozostałych widoczne są dodatkowo białe wiodące promienie. Druga płetwa grzbietowa jest miękka i kształtem oraz swoim położeniem odpowiada płetwie odbytowej.

Hajduczek jest aktywny nocą, wówczas odżywia się głównie planktonem, takim jak larwy krabów. Nie widać wyraźnych różnić pomiędzy samcami i samicami. Jest on jajorodny, zapłodnienie jest zewnętrzne, zaś jaja i larwy planktoniczne. Osobniki młodociane osiągają dojrzałość płciową po osiągnięciu odpowiedniej długości ciała, i jest to 11 cm w przypadku samic oraz 7 cm w przypadku samców.

Ze względu na kiepskiej jakości mięso nie są one poławiane w celach konsumpcyjnych, jednak ich wygląd czyni je na tyle ciekawymi, że są poławiane jako ryby akwariowe.

2020-06-15