Ryby

Ślepczyk jaskiniowy

Rząd: Characiformes (kąsaczokształtne)

Rodzina: Characidae (kąsaczowate)

Astyanax mexicanus

Jest to gatunek ryby o niejasnej systematyce. W literaturze akwarystycznej możemy go znaleźć pod wieloma nazwami. Rozbieżności te powstały z powodu opisywania tej samej ryby jako odrębnego gatunku lub podgatunku. Dotychczas traktowany był jako podgatunek A. fasciatus, jednak obecnie jest to odrębny gatunek. Zasiedla wody śródlądowe Meksyku i Gwatemali oraz dwa stany USA – Teksas i Nowy Meksyk. Jego zasięg w południowych USA powiększa się, ze względu na używanie go jako przynęty. Preferuje skaliste i piaszczyste dna potoków oraz małych i dużych rzek. Wyłącznie w Meksyku występuje forma zamieszkująca podwodne jaskinie.

Cechą charakterystyczną formy żyjącej w całkowitych ciemnościach jest brak oczu oraz utrata pigmentacji ciała. Brak zmysłu wzroku rekompensuje wyostrzony węch i słuch. Długości ciała dorosłego osobnika nie przekracza 12 cm, przeciętnie dorasta do 7,5 cm.

Ryba ma ciało koloru szarego, jednak forma jaskiniowa ma korpus w kolorze różowo-białym. Jej naturalna dieta składa się ze skorupiaków, owadów i pierścienic, natomiast forma jaskiniowa żywi się bezkręgowcami, które znajduje przy pomocy silnie wyostrzonego węchu. Ślepczyk jaskiniowy wykorzystuje wrażliwą linię boczną do wykrywania niewielkich zmian ciśnienia wody wokół niego, umożliwiając mu nawigację i zdobywanie pożywienia. Gdy zwierzę zostanie umieszczone w nowym środowisku zawierającym obiekty, których nie rozpoznaje, zaczyna pływać z większą prędkością. W ten sposób zwiększa stymulację linii bocznej umożliwiając jej szybsze zdobywanie informacji o otoczeniu.

Wiadomo, że ryba ta tworzy szczegółową mapę przestrzenną swojego otoczenia, którą zapamiętuje.

Jest to zwierzę rozdzielnopłciowe, bardzo płodne. Samica może złożyć nawet 1000 jaj. Dymorfizm uwidacznia się w wyglądzie płetwy odbytowej. U samca ma ona lekko zakrzywioną krawędź, podczas gdy u samicy jest prosta. Narybek formy jaskiniowej we wczesnych stadiach życia ma oczy, jednak zanikają one w późniejszym stadium rozwoju. Osobniki posiadające oczy mogą się krzyżować z tymi pozbawionymi oczu dając płodne potomstwo. To czyni ten gatunek doskonałym organizmem modelowym do badania zbieżnej i równoległej ewolucji, ewolucji regresywnej u zwierząt jaskiniowych oraz podstawy genetycznej cech regresywnych. Forma standardowa żyjąca przy powierzchni nie cieszy się zainteresowaniem akwarystów, w odróżnieniu od formy jaskiniowej. Początkowo wszystkie osobniki akwariowe pozyskiwane były ze środowiska naturalnego, jednak ryba ta doskonale rozradza się w niewoli, dlatego też teraz jej głównym eksporterem są kraje azjatyckie. Co ciekawe, ryby te zaczynają rozwijać srebrzysty połysk na swoich bokach, co może być początkiem sztucznej adaptacji do hodowli poza środowiskiem podziemnym.

Ślepczyk jaskiniowy – czy to nowy lek na cukrzycę?

Ze względu na warunki środowiska w jakich bytuje musiał wykształcić szereg przystosowań metabolicznych, aby móc przetrwać. W jaskiniach ciężko jest o stały dostęp do pokarmu, dlatego ważne jest gromadzenie zapasów w postaci dużej ilości tłuszczu oraz odporność na głód. Ryba ta wykazuje objawy typowe dla cukrzycy oraz niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, jednak nie ma oczywistych problemów zdrowotnych. Odkrycie genetycznych podstaw przystosowania do ekstremalnego środowiska może doprowadzić do rozwoju nowych metod leczenia cukrzycy i innych chorób. Naukowcy skupiają się na zmianach w metabolizmie ryb, które pozwalają przeżyć bardzo długie okresy bez jedzenia. Duże „dostawy” pożywienia zdarzają się najprawdopodobniej raz do roku podczas zalania jaskiń. Ślepczyki wówczas bardzo dużo jedzą i zwiększają otłuszczenie ciała, następnie do kolejnego posiłku, korzystają z zapasów tłuszczu. By móc zwiększyć otłuszczenie pozwalające im przetrwać w okresie braku pożywienia stają się insulinooporne. Biolodzy zidentyfikowali mutację genetyczną, która odpowiada za insulinooporność. Niemniej jednak minie jeszcze sporo czasu nim odkrycie naukowców przyniesie rozwiązania dla pacjentów.

2020-06-03
Najeżka

Rząd: Tetraodontiformes (rozdymkokształtne)

Rodzina: Diodontidae (najeżkowate)

Diodon holocanthus

Gatunek ten ma szeroki zasięg występowania skoncentrowany na wodach tropikalnych i subtropikalnych. Jego zasięg w Oceanie Spokojnym obejmuje wody przybrzeżne od Kalifornii po Kolumbię, Wyspy Galapagos, Hawaje, Wyspy Wielkanocne oraz obszar od południowej Japonii do Wyspy Lord Howe. W Atlantyku spotykany jest od Florydy do Brazylii, w tym na Bahamach, a także we wschodniej części Atlantyku między 30 °N a 23 °S, w tym wokół Afryki Południowej. Ponad to spotkamy go na Zachodnim Oceanie Indyjskim od Morza Czerwonego do Madagaskaru, na Mauritiusie i wyspie Reunion. Dorosłe osobniki związane są z dnem na głębokości od 2 do 100 m. Preferują dno porośnięte roślinnością, laguny, rafy koralowe i skaliste, jak również mętne dno w pobliżu mangrowców. Młode osobniki prowadzą pelagiczny tryb życia. W odróżnieniu od dojrzałych, które są samotnikami, młode osobniki tworzą duże skupiska. Gdy osiągną długość 7 cm, zmieniają siedlisko i schodzą w pobliże dna.

Najeżka prowadzi nocny tryb życia, w ciągu dnia ukrywa się. Dorasta ona do długości 50 cm, jednak z reguły jest to 35 cm. Cechą charakterystyczną w wyglądzie najeżki jest obecność łusek przekształconych w kolce i ułożonych wzdłuż ciała, które służą do obrony. Ryba ta porusza się powoli używając do tego celu płetw piersiowych, odbytowych i płetwy grzbietowej, płetwa ogonowa pełni funkcję steru. Jej jasne ciało pokryte jest dużymi, ciemnymi plamami umieszczonymi na bokach ciała i na grzbiecie, które dominują w kolorystyce ryby. Pomiędzy nimi widoczne są małe czarne plamki, które, w odróżnieniu od D. hystrix, nie rozciągają się na płetwy. Charakterystyczny jest pionowy, brązowy pasek nad i pod każdym okiem. Osobniki młodociane mają kolor od oliwkowego do brązowego z ciemnymi plamami, który ma je maskować wśród roślinności.

Dzięki swoim silnym szczękom i zębom, najeżka specjalizuje się w jedzeniu twardych bezkręgowców, takich jak jeżowce, małże i ślimaki oraz kraby. Dziobate zęby mogą łapać i miażdżyć zdobycz, a duże, gumowate usta chronią przed zranieniem kolcami i połamanymi skorupami.

Jest to gatunek rozdzielnopłciowy. Do zapłodnienia dochodzi zazwyczaj o świcie lub zmierzchu. Wówczas samiec delikatnie wypycha samicę ku powierzchni wody. Zapłodnienie jest zewnętrzne. Jaja uwalniane przez samicę są od razu zapładniane przez nasienie nawet kilku samców. Larwa jest planktoniczna, zatem ryba ta nie sprawuje opieki nad potomstwem. Ciało larwy ma kolor żółty z rozproszonymi czerwonymi plamami. Już po 10 dniach od wyklucia na ciele larwy pojawiają się kolce. Po trzech tygodniach przeobraża się ona w postać młodocianą o ciele w kolorze oliwkowym lub brązowym, charakterystycznym dla osobników dojrzałych. Pomimo obecności na jej ciele kolców, jest ona pokarmem dla dużych ryb drapieżnych, przede wszystkim dla tuńczyka oraz dla delfinów. Osobniki dojrzałe padają ofiarą rekinów. Pomimo, iż inni przedstawiciele najeżek znajdują zastosowanie w kuchni azjatyckiej, D. holocanthus nie jest powszechnie spożywany. Wysuszone i napompowane sprzedawane są jako pamiątki. Są również odławiane i sprzedawane jako ryby akwariowe. Mają także zastosowanie w azjatyckiej medycynie ludowej.

Taktyka obronna najeżki

W momencie gdy ryba poczuje się zagrożona napompowuje swoje ciało połykając wodę. Uzyskuje w ten sposób większą objętość, dodatkowo podnosi kolce, co ma za zadanie zniechęcić drapieżnika do ataku. Powłoka jej ciała jest bardzo elastyczna, umożliwiając ekspansję ciała nawet o 40% w stosunku do pierwotnego rozmiaru. Gdy zagrożenie minie, nadmiar wody jest wydalany, a ryba wraca do normalnego rozmiaru. Ponad to ryba ta gromadzi w swoim ciele toksynę – tetrodotoksynę, oddziałującą na układ nerwowy.

2020-05-28
Płaszczka rzeczna

Rząd: Myliobatiformes (orleniokształtne)

Rodzina: Potamotrygonidae (płaszczki słodkowodne)

Potamotrygon motoro

To jeden z siedmiu gatunków z rodzaju Potamotrygon zamieszkujący południową część Ameryki Południowej, przy czym jest on najliczniejszy i najbardziej rozpowszechniony w dorzeczu Parany, konkretnie w środkowo-zachodniej Brazylii. Występuje również w dorzeczu Amazonki, Urugwaju i Orinoko. Preferuje wody spokojne z piaszczystym podłożem, zwłaszcza strumienie i laguny. W ciągu dnia płaszczka pozostaje w bezruchu zakopana w osadach. Jest związana z dnem, zatem głębokość jej bytowania będzie się zmieniać w zależności od głębokości rzeki. W górnym odcinku rzeki Parana występuje na głębokości od 0,5 do 2,5 m, natomiast w rzece Urugwaj od 7 do 10 m. Ta ryba chrzęstnoszkieletowa broni swojego terytorium i prowadzi samotny tryb życia. Odbywa migracje sezonowe na dystans przekraczający niekiedy 100 km, jednak ich przyczyna nie jest znana. Informacje dotyczące długości życia na wolności są niedostępne. Wiadomo, że w niewoli może osiągnąć wiek 15 lat.

W trakcie polowania kierują się węchem. Pomocne są też elektroreceptory (ampułki Lorenziniego), które odbierają bodźce elektryczne wytwarzane przez zakopane w piachu organizmy. Rodzaj spożywanego pokarmu zależy od wieku i środowiska. Pierwszym pokarmem osobników młodocianych jest plankton. Następnie rozszerzają dietę o mięczaki, skorupiaki oraz larwy owadów wodnych. Osobniki dojrzałe żerują przede wszystkim na rybach i skorupiakach.

Od zajmowanego siedliska będzie również zależeć ubarwienie zwierzęcia. Na grzbiecie w kolorze beżowym, brązowym lub szarym znajdują się żółto-pomarańczowe plamy otoczone czarnymi pierścieniami. Strona brzuszna jest jasna. Jej spłaszczone grzbieto-brzusznie ciało ma kształt owalny i posiada silny ogon, na którym znajdują się dwa kolce jadowe służące do obrony. Maksymalna długość całkowita dochodzi do 1 m przy szerokości tarczy 50 cm i wadze nawet 35 kg, chociaż z reguły osobniki są mniejsze (60 cm i 10 kg). Otwór gębowy znajduje się od strony brzusznej, zaś oczy są zlokalizowane na grzbietowej części głowy.

Jest to gatunek jajożyworodny, bądź też innymi słowy występuje u niego żyworodność matrotroficzna. Po zapłodnieniu zarodki pozostają w błonach jajowych wewnątrz organizmu matki. Rozród następuje w porze suchej. Do kopulacji dochodzi głównie w nocy, wówczas samiec chwyta samicę za tylny brzeg jej dysku bardzo często pozostawiając ślad po ugryzieniu.

Dodatkowo po kopulacji kloaka samicy jest zakrwawiona, co wyjaśnia ludowe przekonanie, że samice płaszczki miesiączkują.

Gatunek ten wykazuje poliginię, czyli jeden samiec może kopulować z wieloma samicami. Początkowo jaja mają średnicę około 30 mm. W trakcie rozwoju pobierają substancje odżywcze nie tylko z woreczka żółtkowego, ale również bezpośrednio z macicy samicy. Bogata w składniki odżywcze wydzielina zapewnia im znacznie większy rozwój niż sam woreczek żółtkowy. Ciąża trwa około 6 miesięcy, a poród następuje z reguły w porze deszczowej. Wykluwa się od 3 do 21 młodych, a ich liczba jest zawsze nieparzysta. Młode samice mają mniejsze mioty. Osobniki młodociane mają wielkość około 10 cm. Osiągną one dojrzałość płciową w 3 roku życia. W przypadku, gdy ciężarna samica zostanie schwytana, usuwa ona embriony. Reprodukcja przebiega zgodnie z cyklem, w którym jeden miot rodzi się każdego roku przez trzy lata z rzędu, po którym następuje kilkuletni okres bezczynności reprodukcyjnej. Ryba ta jest poławiana ze względu na smaczne mięso. Dużą popularnością cieszą się młode okazy, które są sprzedawane jako ryby ozdobne. W środowisku naturalnym ma niewielu drapieżników. One same odgrywają ważną rolę w kontrolowaniu populacji owadów poprzez ich wyjadanie.

W jaki sposób porusza się płaszczka?

Gdy płaszczka porusza się w toni wodnej, wygląda jakby lewitowała. Do pływania wykorzystuje swoje szerokie, silnie rozwinięte płetwy piersiowe, które znajdują się wzdłuż ciała ryby. W przypadku gdy przemieszcza się po dnie wykorzystuje swoje płetwy brzuszne, którymi odpycha się od podłoża.

Poniżej możecie obejrzeć, jak wyglądały narodziny płaszczek w Akwarium Gdyńskim.

2020-05-13
Triakis

Rząd: Carcharhiniformes (żarłaczokształtne)

Rodzina: Triakidae (mustelowate)

Triakis scyllium

Ten przedstawiciel ryb chrzęstnoszkieletowych zasiedla północno-zachodnią część Oceanu Spokojnego od południowej Syberii, poprzez Japonię, Koreę i Chiny, do Tajwanu. Jest on związany z dnem szelfów kontynentalnych, od bardzo niewielkich głębokości do nawet 150 m. Toleruje niższe zasolenie, dlatego też jest często spotykany w ujściach rzek i płytkich zatokach, zwłaszcza na obszarach piaszczystych i porośniętych roślinnością, w tym trawą morską. Ten średniej wielkości gatunek rekina dorasta do 1,5 m długości. Samce dożywają 15 lat, zaś samice – 18. Prowadzi nocny tryb życia, zaś w ciągu dnia szuka kryjówek, m.in. w jaskiniach. W dużej mierze jest samotnikiem, jednak czasami odpoczywa w grupach liczących kilka osobników, niekiedy leżących jeden na drugim. Jego preferencje pokarmowe zmieniają się wraz z wiekiem. Również im większy rekin, tym bardziej urozmaicona jest jego dieta. Podstawę diety młodych osobników stanowią wieloszczety. Dojrzałe rekiny odżywiają się bezkręgowcami bentosowymi takimi jak szczetnice, w ich diecie obecne są skorupiaki, takie jak krewetki, kraby czy krewetka modliszkowa, jak również głowonogi, w tym ośmiornice. Rzadziej spożywają wieloszczety, osłonice i małe ryby denne takie jak płastugi, węgorze z rodzaju Conger czy śledzie. Ciało tego gatunku ma kolor szary na części grzbietowej i jasny brzuch. U osobników młodych na grzbiecie widoczne są ciemniejsze paski i kropki, które blakną z wiekiem. Jego pysk jest krótki, szeroki i zaokrąglony. Poziomo owalne oczy umieszczone są wysoko na głowie. Otwór gębowy tworzy krótki, szeroki łuk i ma długie bruzdy w rogach, które rozciągają się na obie szczęki. Ma dwie płetwy grzbietowe, przy czym druga jest nieznacznie mniejsza. Płetwa ogonowa ma dobrze rozwinięty płat dolny i wydatne wycięcie w pobliżu wierzchołka płata górnego. U osobników młodych dolny płat płetwy ogonowej jest znacznie mniej wyraźny. Do rozrodu dochodzi późnym latem.

Zaloty są brutalne, samiec pływa równolegle do samicy i chwyta ją zębami za płetwę piersiową. Następnie przekręca jej ciało tak, aby możliwa była kopulacja.

Jest to gatunek jajożyworodny, to znaczy, że samica wytwarza jaja, ale pozostają one w jej ciele, dopóki młode nie będą gotowe do wyklucia. Samica wytwarza od 9 do 26 jaj, chociaż możliwe są również mioty tak duże jak 42 młode. Inkubacja trwa od 9 do 12 miesięcy. Młode po wykluciu mają 18-20 cm długości. Samce dojrzałość osiągają w wieku 5-6 lat przy długości 93-106 cm, natomiast samice dojrzewają w wieku 6-7 lat, gdy mają 106-107 cm długości. Triakis nie stanowi zagrożenia dla ludzi i dobrze przystosowuje się do życia w zbiornikach hodowlanych. Podczas połowów trafia się jako przyłów (organizmy przypadkowo dostające się do sieci), ale jego mięso nie cieszy się popularnością.

Rekiny – nadzieja na zdrowie ludzi

Triakis jest typową rybą chrzęstnoszkieletową. Ze względu na swoją pozycję w procesie ewolucji, zarówno on, jak i inne gatunki rekinów znajdują zastosowanie jako gatunki modelowe pod względem genetycznym. Już w latach 70-tych XX wieku kilka substancji biologicznych pochodzących od rekinów znalazło zastosowanie w lekach lub dodatkach do żywności. Były to między innymi skwalen z wątroby rekina, który znalazł zastosowanie w medycynie oraz w kosmetyce czy też ekstrakt z chrząstki rekina, który wzmacnia kości i stawy. Od dziesięcioleci poszukiwane są kolejne bioaktywne substancje lub biomateriały pochodzące od rekinów, które byłyby przydatne zarówno w medycynie, jak i przemyśle.

2020-05-12
Rogatek kalifornijski

Heterodontus francisci

Rząd: Heterodontiformes (rogatkokształtne) | Rodzina: Heterodontidae (rogatkowate)

Ta ryba chrzęstnoszkieletowa jest rodzimym mieszkańcem zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej, od Zatoki Monterey w Kalifornii po Zatokę Kalifornijską w Meksyku. Jej zasięg niekiedy sięga na północ do Zatoki San Francisco, jednak ma to miejsce jedynie w przypadku napływu wód ciepłych. Rekin ten związany jest z szelfem kontynentalnym. Dojrzałe osobniki preferują wody płytsze, o głębokości od 2 do 11 metrów, z dnem skalistym, pokrytym rafami lub też porośniętym roślinnością. Jedynie zimą przemieszczają się na większe głębokości powyżej 30 m. Osobniki młodociane zaś preferują wody głębsze (40-150 m) z dnem piaszczystym. W miarę dojrzewania przemieszczają się do wód płytszych. Taka segregacja ogranicza konkurencję o pożywienie i siedlisko między młodymi i starszymi rekinami.

Rogatek jest powolnym pływakiem, rzadko zapuszcza się na ponad 2 m nad podłoże. Zazwyczaj porusza się po dnie używając swoich płetw piersiowych do odpychania się. Jest to niewielkie zwierzę dorastające maksymalnie do 1,2 m, jednak znaczna większość nie przekracza 1m długości. W niewoli dożywa 12 lat, chociaż istnieje niepotwierdzony raport o rekinie w wieku 25 lat.

Prowadzi samotniczy tryb życia, chociaż niekiedy może tworzyć małe grupy. Jest aktywny nocą. W ciągu dnia pozostaje w bezruchu ukryty wśród szczelin skalnych, w jaskiniach lub grubych matach z roślin. Po zmroku rozpoczyna swoją wędrówkę w poszukiwaniu pokarmu.

Wykazuje on duże długoterminowe (nawet kilkunastoletnie) przywiązanie do miejsca spoczynku, do którego wraca każdego świtu.

Poluje głównie w oparciu o węch. Jego pokarm stanowią mięczaki, szkarłupnie, skorupiaki oraz małe ryby. Te które odżywiają się jeżowcami purpurowymi mają zęby i kolce płetw w kolorze fioletowym. Zimą, kiedy kałamarnice kalifornijskie zaczynają masowo padać po rozrodzie, stają się głównym składnikiem diety rekina. Młode osobniki preferują pokarm miękki w postaci wieloszczetów i ukwiałów. Rogatka charakteryzuje krótka, szeroka głowa z tępym pyskiem i wklęsłą przestrzenią pomiędzy grzbietami nadoczodołowymi. Jego otwór gębowy jest mały i zakrzywiony z widocznymi bruzdami w rogach. Na grzbiecie znajdują się dwie płetwy grzbietowe z mocnymi kolcami z przodu. Kolce u osobników zasiedlających dno pokryte roślinnością są dłuższe, gdyż nie mają kontaktu ze skałami, o które by się ocierały. Płetwa ogonowa ma kształt typowy dla gatunków bytujących w pobliżu dna, jej górny płat jest długi i szeroki, zaś dolny krótki. Ciało od strony grzbietowej ma kolor brązowy lub szary z wieloma małymi ciemnymi kropkami, które mogą zanikać z wiekiem, natomiast spód jest żółtawy.

Jest to gatunek jajorodny. Rozród odbywa się w grudniu lub styczniu. Zaloty są dość brutalne. Samiec goni samicę i podgryza ją. W momencie kopulacji przytrzymuje ją zębami za płetwę piersiową. Sama kopulacja trwa około 30 minut. Od lutego do kwietnia samica składa maksymalnie 24 jaja, po dwa w odstępach około dwutygodniowych. Otoczka jaja jest spiralnie skręcona. Na początku jest miękka, aby ułatwić samicy złożenie jaja. Po kilku dniach twardnieje.

Samica wykazuje opiekę rodzicielską. Po złożeniu jaj zbiera je do pyska i wbija je w szczeliny, aby ochronić je przed drapieżnikami.

Po okresie inkubacji, który trwa od 6 do 10 miesięcy wylęgają się młode o długości około 15 cm. Przez pierwszy miesiąc żywią się zawartością woreczka żółtkowego, który przyczepiony jest do ich ciała. Dojrzałość płciową osiągną przy długości 56 cm w przypadku samców i 58 cm u samic. Rogatek nie ma znaczenia komercyjnego. Jest on łapany jako przyłów. W Meksyku spożywa się jego mięso i przetwarza je na mączkę rybną, zaś w Kalifornii ich kolce są przerabiane na biżuterię. Czasami zabijane są dla sportu przez nurków, co może być przyczyną spadku ich liczebności w najintensywniej odwiedzanych przez nurków rejonach. Stanowią one pokarm dla większych ryb, mirungi północnej i bielika amerykańskiego. Na jajach żerują natomiast ślimaki morskie.

Jak rogatek kalifornijski pozyskuje pokarm?

Szczęki rekina zbudowane są z dwóch części, górnej i dolnej. W górnej szczęce rogatka znajduje się od 19 do 26 rzędów zębów, zaś w dolnej od 18 do 29. Zęby z przodu szczęk są małe i spiczaste, te po bokach szczęk są znacznie większe, wydłużone i podobne do zębów trzonowych. Ich wygląd związany jest z funkcją jaką pełnią w trakcie odżywiania. Rekin ten chwyta swoją zdobycz poprzez zasysanie. Jego chrząstki wargowe są zmodyfikowane dzięki czemu usta mogą tworzyć rurkę. Po wciągnięciu ofiary przytrzymuje ją przednimi ostrymi zębami, a następnie rozdrabnia na kawałki płaskimi zębami bocznymi. Poluje on w ciekawy sposób na zwierzęta, które się zagrzebują. Aby wydobyć taką zdobycz, chwyta ją i ustawia się pionowo z głową i płetwami piersiowymi na podłożu, a ogonem wyżej. Ułożenie jego ciała działa wówczas jak dźwignia, w której płetwy są punktem podparcia. Tego typu zachowania nie zaobserwowano u żadnego innego gatunku rekina. Może on również wysuwać swoją górną szczękę, której używa jako dłuta do usunięcia mocno przytwierdzonej zdobyczy. Nie musi się on obawiać o ubytki w uzębieniu. Rekinom zęby rosną przez całe życie, a wymiana utraconego zęba zajmuje około 4 tygodni.

2020-05-07
Mureny

Rząd: Anguilliformes (węgorzokształtne)
Rodzina: Murenidae (murenowante)

Obecnie występuje około 200 gatunków muren podzielonych na 16 rodzajów. Należą one do dwóch podrodzin Muraeninae i Uropterygiinae, które można rozróżnić na podstawie lokalizacji płetw na ich ciele. U Muraeninae płetwa grzbietowa rozpoczyna się na wysokości szczelin skrzelowych, biegnie w dół grzbietu i łączy się z płetwą ogonową, podczas gdy płetwa odbytowa znajduje się za odbytem. U Uropterygiinnae zarówno płetwa grzbietowa, jak i odbytowa, znajdują się na końcu ogona.

Mureny to ryby prawie wyłącznie morskie. Jedynie kilka gatunków jest regularnie obserwowanych w wodach słonawych, na obszarach namorzynowych lub w rzekach, wśród nich np. Gymnothorax polyuranodon. Mureny występują w wodach tropikalnych i subtropikalnych, przy czym największą ich różnorodność stwierdzono w wodach tropikalnych Indo-Pacyfiku. Jedynie kilka gatunków występuje w strefie umiarkowanej, m.in. murena kalifornijska (Gymnothorax mordax) i murena żółta (Gymnothorax prasinus). Wiele gatunków muren zasiedla płytkie wody z dnem pokrytym skałami lub rafami koralowymi, gdzie znajdują kryjówkę w dziurach i szczelinach. Inne żyją nad dnem piaszczystym lub mulistym na głębokości do 500 m. Wiele gatunków jest aktywnych nocą, zaś dzień spędza w kryjówkach.

Zwierzęta te osiągają długość od 20 cm do prawie 3,75 m, chociaż większość z nich ma długość całkowitą wynosząca niewiele ponad 1 m. Największe gatunki osiągają masę dochodzącą do 30 kg. Ciało muren jest wydłużone, muskularne, bocznie spłaszczone oraz pozbawione łusek, a ich gładka skóra pokryta jest ochronnym śluzem. Dodatkowo brak płetw piersiowych oraz brzusznych (u większości gatunków) nadaje im wygląd węża. Mureny mają grubszą skórę niż inni przedstawiciele węgorzokształtnych, co w połączeniu z dużą gęstością komórek kubkowych (produkujących śluz), pozwala na szybsze wytwarzanie śluzu. Ma to istotne znaczenie u muren zamieszkujących piasek, ponieważ dzięki śluzowi granulki piasku przylegają do ścian nor i są one bardziej trwałe. Ułatwia to murenie swobodne oddychanie, co nie jest łatwe biorąc pod uwagę wielkość i lokalizację otworu skrzelowego.

Mureny wykazują oszałamiającą różnorodność wzorów kolorystycznych, od jednolitego brązu lub zieleni po złożone wzory plamek, pasków, siateczek i rozet, w kolorach od czerwonego do żółtego oraz zielonego i brązowego do białego. U niektórych gatunków również wnętrze jamy gębowej jest wzorzyste. Ich szczęki są szerokie i otaczają wystający pysk. Większość z nich ma duże, ostro zakończone zęby, które służą do rozdzierania mięsa lub chwytania śliskich pokarmów. Stosunkowo niewielka liczba gatunków, na przykład murena gwiaździsta (Echidna nebulosa) i murena zebra (Gymnomuraena zebra), żywią się głównie skorupiakami i innymi zwierzętami o twardej skorupie i mają tępe, podobne do trzonowców zęby służące do miażdżenia. Ich duże paszcze są szeroko rozwarte, zwykle aż za tylną krawędzią oka, które jest dobrze rozwinięte. W związku z faktem, iż oczy są małe, mureny polegają głównie na swoim wysoce rozwiniętym węchu. Mureny mają dwie pary nozdrzy. Nozdrza przednie mają kształt rurkowaty i znajdują się w pobliżu czubka pyska. Nozdrza tylne leżą poniżej lub powyżej oka i mają wygląd rurki lub wgłębienia. Kombinacja podwyższonego profilu głowy, umiejscowienia tylnego nozdrza, braku płetw piersiowych i zredukowanej linii bocznej nie występuje w żadnej innej rodziny ryb.

Mureny to nocni drapieżnicy polujący na kraby, krewetki, mątwy, kałamarnice, ośmiornice i ryby. Nie gardzą również padliną. Na murenach żerują nieliczne drapieżniki, m.in. barakudy i węże morskie, dlatego wiele muren, zwłaszcza tych większych, jest drapieżnikami szczytowymi w ich ekosystemach. Są to zwierzęta rozdzielnopłciowe, chociaż u niektórych gatunków wszystkie młode osobniki są samcami, a dopiero po pewnym czasie zmieniają płeć. Zapłodnienie jest zewnętrzne, a jaja i larwy są pelagiczne. U muren występuje stadium larwalne leptocefal (leptocephalus), które charakteryzuje szkliste, bocznie spłaszczone, wysokie i wydłużone wstęgowato ciało. Przypomina ono trochę kształtem liść wierzby. Jako, że leptocefale nie mają we krwi ani krwinek czerwonych ani hemoglobiny, ich ciało jest półprzezroczyste.

Kilka gatunków muren jest popularnych wśród akwarystów ze względu na ich odporność i elastyczną dietę. Do najpopularniejszych należą murena gwiaździsta, murena zebra i murena złotoogonowa (Gymnothorax miliaris). Ponad to są one spożywane w wielu częściach świata, jednak wiąże się to z ryzykiem.

Spożycie muren ważących powyżej 4 kg może doprowadzić do zatrucia toksyną ciguaterą, która czasami kończy się śmiercią.

Murena olbrzymia (Gymnothorax javanicus) i murena żółtobrzeżna (G. flavimarginatus) są znane z gromadzenia dużych ilości ciguatoksyn, które są skoncentrowane głównie w wątrobie. Szczególnym przypadkiem było zatrucie 57 osób, które zjadły głowę i połowę ciała ugotowanej mureny żółtobrzeżnej. Miało to miejsce na Marianach Północnych. Zatrucie ciguatoksyną charakteryzuje się problemami neurologicznymi, układu trawiennego i krążenia. Dlatego też ryby te nie są polecane do spożycia.

Biorąc pod uwagę dużą różnorodność i zmienność wśród muren, są one trudne do zidentyfikowania. Identyfikacji dokonuje się w oparciu o wiele cech, m.in. pozycje płetw, długość ogona, położenie odbytu, profil nozdrzy, szczęki i uzębienie oraz wzór koloru. Zarówno wzór koloru, jak i uzębienie mogą się znacznie zmieniać wraz ze wzrostem zwierzęcia, a obecność płetw jest czasami trudna do ustalenia.

Murena – pierwowzór obcego?

Mureny posiadają dobrze rozwinięte szczęki gardłowe, które znajdują się głębiej w ciele ryby i przypominają szczęki jamy ustnej. Posiadają jednak znacznie mniejsze zęby. Podczas odżywiania mureny wysuwają te szczęki do jamy ustnej, gdzie chwytają ofiarę i transportują ją do przełyku. Są one jedynymi znanymi zwierzętami, które wykorzystują szczęki gardłowe do aktywnego chwytania i krępowania ofiary w ten sposób. U mureny kalifornijskiej zęby są w stanie składać się, gdy ofiara przesuwa się do tyłu, zapobiegając w ten sposób łamaniu się zębów i utrzymania ofiary w trakcie transportu do gardła. Ponadto, aby uniknąć ucieczki schwytanej ofiary pysk mureny sięga daleko w głąb głowy. Dzięki temu podczas rzucania się na zdobycz woda wypływa z tyłu pyska i nie wypiera zdobyczy.

2019-10-11