Zwierzęta

Najeżka

Rząd: Tetraodontiformes (rozdymkokształtne)

Rodzina: Diodontidae (najeżkowate)

Diodon holocanthus

Gatunek ten ma szeroki zasięg występowania skoncentrowany na wodach tropikalnych i subtropikalnych. Jego zasięg w Oceanie Spokojnym obejmuje wody przybrzeżne od Kalifornii po Kolumbię, Wyspy Galapagos, Hawaje, Wyspy Wielkanocne oraz obszar od południowej Japonii do Wyspy Lord Howe. W Atlantyku spotykany jest od Florydy do Brazylii, w tym na Bahamach, a także we wschodniej części Atlantyku między 30 °N a 23 °S, w tym wokół Afryki Południowej. Ponad to spotkamy go na Zachodnim Oceanie Indyjskim od Morza Czerwonego do Madagaskaru, na Mauritiusie i wyspie Reunion. Dorosłe osobniki związane są z dnem na głębokości od 2 do 100 m. Preferują dno porośnięte roślinnością, laguny, rafy koralowe i skaliste, jak również mętne dno w pobliżu mangrowców. Młode osobniki prowadzą pelagiczny tryb życia. W odróżnieniu od dojrzałych, które są samotnikami, młode osobniki tworzą duże skupiska. Gdy osiągną długość 7 cm, zmieniają siedlisko i schodzą w pobliże dna.

Najeżka prowadzi nocny tryb życia, w ciągu dnia ukrywa się. Dorasta ona do długości 50 cm, jednak z reguły jest to 35 cm. Cechą charakterystyczną w wyglądzie najeżki jest obecność łusek przekształconych w kolce i ułożonych wzdłuż ciała, które służą do obrony. Ryba ta porusza się powoli używając do tego celu płetw piersiowych, odbytowych i płetwy grzbietowej, płetwa ogonowa pełni funkcję steru. Jej jasne ciało pokryte jest dużymi, ciemnymi plamami umieszczonymi na bokach ciała i na grzbiecie, które dominują w kolorystyce ryby. Pomiędzy nimi widoczne są małe czarne plamki, które, w odróżnieniu od D. hystrix, nie rozciągają się na płetwy. Charakterystyczny jest pionowy, brązowy pasek nad i pod każdym okiem. Osobniki młodociane mają kolor od oliwkowego do brązowego z ciemnymi plamami, który ma je maskować wśród roślinności.

Dzięki swoim silnym szczękom i zębom, najeżka specjalizuje się w jedzeniu twardych bezkręgowców, takich jak jeżowce, małże i ślimaki oraz kraby. Dziobate zęby mogą łapać i miażdżyć zdobycz, a duże, gumowate usta chronią przed zranieniem kolcami i połamanymi skorupami.

Jest to gatunek rozdzielnopłciowy. Do zapłodnienia dochodzi zazwyczaj o świcie lub zmierzchu. Wówczas samiec delikatnie wypycha samicę ku powierzchni wody. Zapłodnienie jest zewnętrzne. Jaja uwalniane przez samicę są od razu zapładniane przez nasienie nawet kilku samców. Larwa jest planktoniczna, zatem ryba ta nie sprawuje opieki nad potomstwem. Ciało larwy ma kolor żółty z rozproszonymi czerwonymi plamami. Już po 10 dniach od wyklucia na ciele larwy pojawiają się kolce. Po trzech tygodniach przeobraża się ona w postać młodocianą o ciele w kolorze oliwkowym lub brązowym, charakterystycznym dla osobników dojrzałych. Pomimo obecności na jej ciele kolców, jest ona pokarmem dla dużych ryb drapieżnych, przede wszystkim dla tuńczyka oraz dla delfinów. Osobniki dojrzałe padają ofiarą rekinów. Pomimo, iż inni przedstawiciele najeżek znajdują zastosowanie w kuchni azjatyckiej, D. holocanthus nie jest powszechnie spożywany. Wysuszone i napompowane sprzedawane są jako pamiątki. Są również odławiane i sprzedawane jako ryby akwariowe. Mają także zastosowanie w azjatyckiej medycynie ludowej.

Taktyka obronna najeżki

W momencie gdy ryba poczuje się zagrożona napompowuje swoje ciało połykając wodę. Uzyskuje w ten sposób większą objętość, dodatkowo podnosi kolce, co ma za zadanie zniechęcić drapieżnika do ataku. Powłoka jej ciała jest bardzo elastyczna, umożliwiając ekspansję ciała nawet o 40% w stosunku do pierwotnego rozmiaru. Gdy zagrożenie minie, nadmiar wody jest wydalany, a ryba wraca do normalnego rozmiaru. Ponad to ryba ta gromadzi w swoim ciele toksynę – tetrodotoksynę, oddziałującą na układ nerwowy.

2020-05-28
Rozgwiazdy

Typ: Echinodermata (szkarłupnie)

Gromada: Asteroidea (rozgwiazdy)

Budowa i długość życia

Rozgwiazdy to przedstawiciele szkarłupni, które charakteryzują się spłaszczonym grzbieto-brzusznie ciałem w kształcie gwiazdy. Ciało rozgwiazdy złożone jest się z dysku centralnego, od którego odchodzą szerokie ramiona. Jej otwór gębowy znajduje się od spodu ciała, natomiast otwór odbytowy na części grzbietowej/wierzchniej. Tak jak pozostałe szkarłupnie, posiadają wapienny szkielet wewnętrzny złożony z kosteczek połączonych siatką włókien kolagenowych oraz układ naczyń krwionośnych, wypełnionych wodą morską, z nóżkami ambulakralnymi służącymi do zdobywania pokarmu oraz do poruszania się.

U większości rozgwiazd od dysku centralnego odchodzi 5 ramion, chociaż niektóre gatunki mają większa liczbę ramion – 6 lub 7, a niekiedy nawet 10, 15 lub 20. Rekordzistą jest gatunek zamieszkujący zimne wody Antarktydy, Labidiaster annulatus, który posiada od 40 do 45 cienkich ramion. Część grzbietowa, czyli górna, może być gładka, ziarnista lub kolczasta i pokryta jest nakładającymi się płytkami. Skóra właściwa zawiera szkielet składający się z węglanu wapnia w postaci kosteczek kostnych, które mają strukturę plastra miodu złożonego z mikrokryształów kalcytu ułożonych w siatkę. Na ciele mogą być widoczne guzki, kolce, a także drobne szczypcowate wyrostki – pedicellaria, które w zależności od gatunku służą do obrony, usuwają zanieczyszczenia z powierzchni ciała, pomagają w odżywianiu oraz chwytaniu małych ryb i skorupiaków. U rozgwiazd zakopujących się w osadach mogą być również obecne struktury przypominające parasole chroniące delikatne struktury skrzelowe. Kolor ich ciała jest różnorodny, od jasnych kolorów w różnych odcieniach czerwieni lub pomarańczy do niebieskiego, szarego lub brązowego. Również długość życia różni się między gatunkami. Na ogół dłużej żyją gatunki większe i te z larwami planktonicznymi. Najdłużej żyje rozgwiazda purpurowa Pisaster ochraceus, która dożywa 34 lat. Najcięższa natomiast jest rozgwiazda słonecznikowa Pycnopodia helianthoides, która osiąga wagę ponad 5 kg.

Znaczenie ekologiczne i siedliska

Znanych jest ponad 2000 gatunków rozgwiazd zamieszkujących dna wszystkich oceanów świata od tropików po zimne wody polarne. Ich siedliska obejmują rafy koralowe, skaliste wybrzeża, obszary pływowe, podłoże błotniste i piaszczyste, obszary porośnięte roślinnością oraz dno głębinowe do głębokości co najmniej 6000 m. Największa różnorodność gatunkowa występuje na obszarach przybrzeżnych. Zwierzęta te są ważne z ekologicznego punktu widzenia, ze względu na ich duże rozmiary ciała, różnorodną dietę i zdolność przystosowywania się do różnych środowisk. Mają znaczenie w zachowaniu różnorodności gatunkowej strefy dennej, poprzez wyjadanie np. małży lub glonów. Mogą mieć także negatywny wpływ na ekosystem. Korona cierniowa (Acanthaster planci) żeruje na koralowcach uszkadzając rafy koralowe, zaś Asterias amurensis nazywany rozgwiazdą Północnego Pacyfiku zasiedlił wody Tasmanii wyniszczając populacje małży poławianych komercyjnie. Gatunek ten został umieszczony na liście 100 najbardziej szkodliwych gatunków inwazyjnych na świecie, czyli gatunków obcych dla danego siedliska, które charakteryzują się dużym potencjałem ekspansji i zagrażają gatunkom rodzimym.

Odżywianie

Większość gatunków rozgwiazd to drapieżniki żerujące na glonach, gąbkach, małżach, ślimakach, stawonogach i innych małych zwierzętach, w tym rybach. Rozgwiazda korona cierniowa żeruje na polipach koralowców. Część gatunków odżywia się detrytusem, czyli rozkładającą się materią organiczną i odchodami. Kilka odżywia się planktonem wchłaniając go z otaczającej wody. Rozgwiazdy mają żołądek podzielony na dwie części – żołądek sercowy i żołądek odźwiernikowy, przy czym pierwszy może być wysuwany poza ciało i zachodzi wówczas trawienie zewnętrzne, natomiast drugi zawsze pozostaje wewnątrz ciała zwierzęcia.

Dzięki wysuwanemu żołądkowi rozgwiazdy mogą odżywiać się pokarmem większym niż ich otwór gębowy.

Prymitywne rozgwiazdy połykają zdobycz w całości i zaczynają ją trawić w żołądku sercowym, następnie dalsze trawienie dobywa się w żołądku odźwiernikowym, tam też następuje wchłanianie substancji odżywczych. U bardziej zaawansowanych gatunków żołądek jest wyrzucany na zewnątrz organizmu, aby pochłonąć i strawić pokarm. Następnie jest zasysany do wnętrza ciała, a pokarm podlega dalszemu trawieniu w żołądku odźwiernikowym.

Rozmnażanie

Większość gatunków rozgwiazd to organizmy rozdzielnopłciowe, zazwyczaj jednak nie ma widocznego dymorfizmu płciowego. Niektóre gatunki są hermafrodytami posiadającymi jednocześnie gonady żeńskie i męskie, co pozwala im na wytwarzanie komórek jajowych i nasienia. U kilku z nich wyłącznie jedna gonada (ovotestis) wytwarza zarówno komórki jajowe, jak i nasienie.

Osobniki niektórych gatunków zmieniają płeć wraz z wiekiem.

U Asterina gibbosa wszystkie młode osobniki są samcami, zaś w miarę starzenia się zmieniają płeć. U Nephantia balcheri dojrzała samica może podzielić się na pół (rozmnażanie bezpłciowe), a uzyskane potomstwo to zawsze samce, które po osiągnięciu określonego rozmiaru stają się z powrotem samicami. Każde ramię rozgwiazdy zawiera dwie gonady, które mają ujście na środkowym dysku między ramionami. Zapłodnienie jest zasadniczo zewnętrzne, jedynie u kilku gatunków zaobserwowano zapłodnienie wewnętrzne. U większości gatunków jaja i plemniki uwalniane są wprost do wody, gdzie dochodzi do zapłodnienia i powstaje planktoniczna larwa. Niektóre gatunki opiekują się swoim potomstwem. Samica składa do kilkuset jaj i strzeże ich tworząc nad nimi baldachim ze swojego ciała. Inne gatunki są jajożyworodne. Na grzbiecie samicy znajdują się specjalne jamy, w których rozwijają się larwy. Osobniki z gatunku Trophodiscus uber noszą swoje młode na grzbiecie broniąc je przed drapieżnikami, natomiast Leptasterias tenera wewnątrz żołądka. U gatunków opiekujących się potomstwem jaja są stosunkowo duże i zaopatrzone w żółtko i na ogół rozwijają się bezpośrednio w miniaturowe rozgwiazdy bez pośredniego stadium larwalnego. Taka forma rozrodu jest typowa dla gatunków głębinowych i bytujących w wodach polarnych, gdzie warunki nie sprzyjają rozwojowi larw. Pierwsze osobniki, które rozpoczęły rozród mogą uwalniać do wody feromon, który daje sygnał innym osobnikom do rozpoczęcia rozrodu. U niektórych gatunków osobniki łączą się w pary. U innych natomiast samice gotowe do rozrodu wytwarzają substancje chemiczne dające sygnał samcom do uwolnienia nasienia.

Rozgwiazdy mogą rozmnażać się również bezpłciowo poprzez regenerację.

Dzielą one swoją tarczę centralną, ramiona z fragmentem tarczy lub same ramiona, a niekiedy wyłącznie fragment ramienia. Pojedyncze ramiona, które regenerują cały organizm nazywane są formą kometową, ze względu na swój kształt. Również larwy mogą rozmnażać się bezpłciowo poprzez regenerację lub pączkowanie. Ma to miejsce w przypadku dużej dostępności pokarmu. Regeneracja jest nie tylko formą rozmnażania bezpłciowego, ale służy ona również do odbudowywania utraconych części ciała podczas ataku drapieżnika lub ucieczki. Odrastanie może trwać od kilku tygodni do kilku lat. Oddzielona kończyna żyje z nagromadzonych składników odżywczych, dopóki nie odrodzi dysku i jamy ustnej i nie będzie mogła zdobywać pokarmu.

Układ naczyniowy

Układ naczyniowy rozgwiazdy jest układem hydraulicznym złożonym z sieci kanałów wypełnionych wodą morską i odpowiedzialny jest za ruch, przyczepność, chwytanie, przesuwanie pożywienia i wymianę gazową. Odpowiadają za to nóżki ambulakralne. Rozgwiazdy mogą poruszać się dwustronnie, szczególnie podczas polowania lub podczas ucieczki. Podczas pełzania niektóre ramiona działają jak ramiona prowadzące, podczas gdy inne podążają za nimi. Większość nie potrafi poruszać się szybko, ich standardowa prędkość to 15 cm/min, chociaż rozgwiazda słonecznikowa (P. helianthoides) porusza się z prędkością 3 m/min. Oprócz funkcji ruchu, nóżki ambulakralne działają jak skrzela. Wymiana gazowa odbywa się również przez skrzela skórne, które są wybrzuszeniami na grzbietowej powierzchni dysku i ramion.

Narządy zmysłów

Chociaż rozgwiazdy nie mają wielu dobrze zdefiniowanych narządów zmysłu, są wrażliwe na dotyk, światło, temperaturę, orientację i stan otaczającej ich wody. Nóżki ambulakralne, kolce i pedicellaria są wrażliwe na dotyk. Nóżki ambulakralne znajdujące się na końcach promieni są wrażliwe na chemikalia, umożliwiając rozgwiazdom wykrywanie źródeł zapachów, takich jak żywność. Na końcach ramion znajdują się kropki oczne, receptory zbudowane z 80–200 prostych ocelli, które odbierają bodźce świetlne. Wiele rozgwiazd posiada również pojedyncze komórki fotoreceptorów w innych częściach ciała. Ponieważ rozgwiazdy nie mają mózgu i scentralizowanego układu nerwowego nie mogą planować swoich działań. W przypadku, gdy jedno ramię wykryje atrakcyjny zapach, staje się ono dominujące i inicjuje ruch innych ramion w kierunku ofiary.

Strategie obronne i zagrożenia

Są one pokarmem dla innych gatunków rozgwiazd, krabów, ryb, mew czy też wydr morskich. Ich pierwszą linią obrony są saponiny (substancje chemiczne wytwarzane przez organizm) obecne w ścianach ciała, które mają nieprzyjemny smak. Niektóre rozgwiazdy, takie jak Astropecten polyacanthus, wytwarzają związki toksyczne, takie jak tetrodotoksyna, zaś Pteraster tesselatus wydziela duże ilości odstraszającego śluzu. Ich ciało chronione jest przez pancerz w postaci twardych płyt oraz mogą być na nim obecne kolce. Inne gatunki chronią wrażliwe nóżki ambulakralne i końce ramion wyścielając rowki kolcami. Niektóre gatunki cierpią z powodu wyniszczenia spowodowanego przez bakterie z rodzaju Vibrio. Sporadycznie pojawia się również bardziej wyniszczająca choroba, wirus SSaDV, powodująca masową śmiertelność wśród rozgwiazd, jak miało to miejsce w 2013 roku z populacją rozgwiazdy słonecznikowej. Wrażliwe są one także na zmiany temperatury.

Zagrożeniem jest również człowiek. Dzięki atrakcyjnemu, symetrycznemu kształtowi rozgwiazdy odgrywają rolę w literaturze, legendzie, designie i kulturze popularnej. Rozgwiazdy są zbierane z ich naturalnych siedlisk i sprzedawane turystom jako pamiątki czy ozdoby. Dotyczy to głównie karaibskiego gatunku Oreaster reticulatus, który zasiedla łatwo dostępne siedlisko i ma widoczne ubarwienie. Do połowy XX wieku gatunek ten był powszechny wzdłuż wybrzeży Indii Zachodnich, ale jego zbiory i handel znacznie zmniejszyły jego liczebność. W stanie Floryda O. reticulatus jest wymieniony jako zagrożony, a jego zbieranie jest nielegalne. Niemniej jednak nadal jest sprzedawany w całym swoim zakresie i poza nim. Podobne zjawisko występuje w Indo-Pacyfiku w przypadku rozgwiazdy Protoreaster nodosus.

Systematyka

W gromadzie Asteoidea wyodrębniono siedem obecnie żyjących rzędów: Brisingida, Forcipulatida, Notomyotida, Paxillosida, Spinulosida, Valvatida i Velatida oraz dwa wymarłe, Calliasterellidae i Trichasteropsida.

Brisingida

(2 rodziny, 17 rodzajów, 111 gatunków)

Mają mały, nieelastyczny dysk centralny i cienkie ramiona, a także pojedynczą serię płytek brzeżnych, połączony pierścień płytek tarczowych, zmniejszoną liczbę płytek grzbietowych, skrzyżowane pedicellaria i kilka serii długich kolców na ramionach. Żyją prawie wyłącznie w głębinowych siedliskach, chociaż kilka żyje w płytkich wodach na Antarktydzie. U niektórych gatunków nóżki ambulakralne mają zaokrąglone końce i brak przyssawek.

Forcipulatida

(6 rodzin, 63 rodzajów, 269 gatunków)

Mają charakterystyczne pedicellaria, składające się z krótkiej łodygi z trzema kostnymi kostkami. Zwykle mają wytrzymałe korpusy i nóżki ambulakralne z przyssawkami z płaskimi końcówkami, zazwyczaj rozmieszczonymi w czterech rzędach. Należą tu dobrze znane gatunki z regionów umiarkowanych, w tym rozgwiazdy z północnych wybrzeży Atlantyku i basenów skalnych, a także gatunki zimnowodne i głębinowe.

Notomyotida

(1 rodzina, 8 rodzajów, 75 gatunków)

Żyją w głębinach morskich i mają wyjątkowo elastyczne ramiona. Wewnętrzne powierzchnie ramion zawierają charakterystyczne podłużne opaski mięśniowe. U niektórych gatunków w nóżkach ambulakralnych brakuje przyssawek.

Paxillosida

(7 rodzin, 48 rodzajów, 372 gatunki)

Nie wysuwają żołądka podczas karmienia, nie mają odbytu i nie mają przyssawek na nóżkach ambulakralnych. Przeważnie zamieszkują miękkie dno piaszczyste lub błotniste.

Spinulosida

(1 rodzina, 8 rodzajów, 121 gatunków)

Większość nie ma pedicellarii i mają delikatny układ szkieletowy z małymi płytkami brzeżnymi na dysku i ramionach. Mają liczne grupy krótkich kolców na części grzbietowej.

Valvatida

(16 rodzin, 172 rodzaje, 695 gatunków)

Większość ma pięć ramion i dwa rzędy nóżek ambulakralnych z przyssawkami. Na ramionach i dysku widoczne są blaszki brzeżne. U niektórych osobników główne pedicellaria są podobne do zacisków i wpuszczone w płytki szkieletowe.

Velatida

(4 rodziny, 16 rodzajów, 138 gatunków)

Obejmuje głównie rozgwiazdy głębinowe i inne zimnowodne, często o globalnym zasięgu. Posiadają zazwyczaj 5 ramion, jednak mogą ich mieć od 5 do 15. Przeważnie mają słabo rozwinięte szkielety z grudkami szeroko rozmieszczonymi na części grzbietowej i kolczastymi pedicellariami.

2020-05-27
Rozgwiazda słonecznikowa

rząd: rozgwiazdokształtne (Forcipulatida)

rodzina: Asteriidae

Pycnopodia helianthoides

Rozgwiazdy (Asteroidea) podobnie jak jeżowce, strzykwy, wężowidła i liliowce należą do szkarłupni, czyli zwierząt charakteryzujących się promienistą symetrią ciała. Rozgwiazda słonecznikowa to jedyny przedstawiciel rodzaju Pycnopodia występujący wyłącznie w północno-wschodniej części Pacyfiku. Przed 2013 rokiem był powszechnie spotykany od Wysp Aleuckich na Alasce po San Diego w Kalifornii. Preferuje strefę pływów o dnie piaszczystym, błotnistym, żwirowym, jak również skalistym. Żyje również wśród łąk roślinności podwodnej. Ciało tej rozgwiazdy jest mięsiste i wymaga stałego kontaktu z wodą, dlatego w przypadku wysokiego odpływu będzie się przemieszczać w głębsze rejony. Najczęściej występuje do głębokości 120 m, chociaż obserwowano ją również na głębokości dochodzącej do 435 m.

Jest to jedna z największych i najcięższych rozgwiazd na świecie. Maksymalna rozpiętość jej ramion wynosi około 1m (z reguły 80 cm), zaś waga dochodzi do 5 kg. Jest ona również rekordzistką w liczbie ramion, ma ich od 16 do 24, podczas gdy większość rozgwiazd ma ich od 5 do 14. Jest to również najszybsza rozgwiazda. Może poruszać się z prędkością 3 m/min i pokonywać dystans co najmniej 3 km. Do poruszania się służą nóżki ambulakralne, których ma ponad 15000. Są one zakończone przyssawkami, które umożliwiają zwierzęciu przylgnąć do skał. Jej ciało może mieć różne ubarwienie od żółtego, jasnopomarańczowego i czerwonego do brązowego, a czasem fioletowego.

Zwierzę to prowadzi samotny tryb życia. Jest drapieżnikiem, który w celu zdobycia ofiary używa silnego węchu i receptorów bardzo wrażliwych na światło. Jej otwór gębowy znajduje się od spodu ciała. Żywi się głównie jeżowcami. Poza nimi w jej diecie obecne są glony, gąbki, małże, ślimaki, strzykwy, inne rozgwiazdy, skorupiaki oraz ryby. Dieta różni się w zależności od położenia geograficznego i dostępności pokarmu. Poprzez wyjadanie jeżowców reguluje strukturę zbiorowisk dennych.

Jest to gatunek rozdzielnopłciowy, jednak nie ma wyraźnego dymorfizmu. Zapłodnienie jest zewnętrzne i losowe, osobniki uwalniają gamety bezpośrednio do wody. Larwa jest planktoniczna i odżywia się fitoplanktonem. Po kilku tygodniach osiada na dnie i przekształca się w młodego osobnika, który żeruje na roślinach. Młoda rozgwiazda ma 5 ramion. Kolejne ramiona przyrastają dwustronnie parami wraz z wiekiem. Każda nowa para jest wstawiana między ostatnią utworzoną parę, a sąsiednie oryginalne ramiona. Młode osobniki padają ofiarą drapieżników, takich jak duże ryby, kraby królewskie, czy wydry.

W przypadku, gdy rozgwiazda poczuje się zagrożona może odrzucić fragment swojego ciała i oddalić się od zagrożenia.

Ponad to wydziela wówczas do wody substancję chemiczną, która ostrzega inne osobniki o zagrożeniu. Po pewnym czasie utracone ramię odrośnie. Jeśli oderwane ramię miało fragment części centralnej, odrośnie z niego zupełnie nowy osobnik. Jest to zjawisko regeneracji. Regeneracja jest również formą rozrodu bezpłciowego u tych zwierząt.

Co się wydarzyło w 2013 roku?

W latach 2013–2015 liczebność tego gatunku gwałtownie zmalała z powodu choroby wyniszczającej rozgwiazdy oraz podwyższonej temperatury wody spowodowanej globalną zmianą klimatu. Gatunek zniknął z siedlisk na wodach u wybrzeży Kalifornii i Oregonu, a jego populacja zmniejszyła się o 99,2% w wodach w pobliżu stanu Waszyngton. W 2016 roku zespół ekologów badający obszar o długości 3000 km stwierdził spadek populacji rozgwiazdy słonecznikowej o 80–100% w porównaniu z poziomem w 2013 r.

2020-05-25
Strzykwy

Typ: Echinodermata

Gromada: Holothuroidea

Strzykwy

Na pierwszy rzut oka strzykwy nie przypominają innych przedstawicieli szkarłupni, których charakterystyczna symetria pięciopromienista jest u strzykw w różnym stopniu zatracana. U niektórych gatunków uwidacznia się centralna symetria poprzez pięć „promieni” rozciągających się od otworu gębowego do odbytu. Z promieni tych odchodzą nibynóżki (nóżki ambulakralne), czyli zakończenia układu wodnego, służące jako narząd ruchu, narząd czepny oraz do zdobywania pokarmu.

Wygląd ich ciała również odbiega od wyglądu innych szkarłupni, których otwór gębowy znajduje się po stronie brzusznej, zaś odbytowy po stronie grzbietowej. Ciało strzykwy jest wydłużone, dwubocznie symetryczne, a ich otwór gębowy i otwór odbytowy zlokalizowane są na dwóch przeciwnych krańcach. W ciele wyodrębniona jest strona brzuszna (trivium) z trzema rzędami nóżek ambulakralnych oraz strona grzbietowa (bivium) z dwoma rzędami nibynóżek.

Ze względu na kształt ich ciała nazywane są ogórkami morskimi, chociaż może się on różnić w zależności od gatunku od prawie kolistego, poprzez przypominający kiełbasę czy też gąsienicę do wężowatego.

Mierzą one zazwyczaj od 10 do 30 cm, jednak w skrajnych przypadkach mają długość kilku mm lub ponad 3 m. Nie posiadają szkieletu zewnętrznego, zamiast niego mają zwapnione struktury zredukowane do mikroskopijnych kosteczek połączonych tkanką łączną tuż pod skórą. U niektórych gatunków struktury te mogą mieć postać spłaszczonych płyt tworząc zbroję, natomiast u niektórych szkielet wewnętrzny nie występuje wcale, np. u Palagothuria natatrix. W ciele wbudowane są także tkanki kolagenowe, które mogą zmieniać swoje właściwości mechaniczne, dzięki czemu zwierzę poprzez ich zmiękczenie może przecisnąć się przez niewielką szczelinę. Natomiast, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo w szczelinie włókna kolagenowe są skracane, wówczas ciało staje się jędrniejsze. Proces ten jest kontrolowany przez układ nerwowy i skoordynowany z aktywnością mięśni.

Zwierzęta te związane są z dnem morskim i rozprzestrzenione są na całym świecie, jednak najwięcej z nich występuje w regionie Azji i Pacyfiku. Szacuje się, że wśród 7 rzędów, zawierających 30 rodzin jest 1717 gatunków strzykw. Wiele z nich jest gromadzonych w celu spożycia przez człowieka. Pełnią one pożyteczną rolę w ekosystemie morskim, ponieważ pomagają w oczyszczaniu dna z rozkładających się resztek organicznych oraz użyźniają osad denny. Tworzą stada, które przemieszczają się po dnie w poszukiwaniu pożywienia.

Ich otwór gębowy otacza wieniec składający się z 8-30 macek, które mogą być proste, pierzaste, rozgałęzione lub drzewiaste i służą do pobierania pokarmu. Macki to zmodyfikowane nóżki ambulakralne, które mogą być chowane do wnętrza jamy ustnej. Ich wygląd jest jednym ze sposobów rozpoznawania poszczególnych rzędów. Identyfikacji różnych gatunków dokonuje się także na podstawie wyglądu kostek wapiennych wbudowanych w ściany ciała. Znaczną część szkieletu stanowi pierścień utworzony z dziesięciu wapiennych płytek otaczający krtań. Stanowi on punkt przyczepu mięśni, które chowają macki, jak również dla głównych mięśni ściany ciała. Ich układ pokarmowy jest bardzo prosty. Wiele gatunków ma przełyk i żołądek, ale u niektórych gardło otwiera się bezpośrednio do jelita, które zazwyczaj jest długie, zwinięte i trzykrotnie przechodzi przez ciało zanim kończy się w komorze kloacznej lub bezpośrednio jako odbyt.

Strzykwy nie posiadają wyraźnych narządów zmysłów, pomimo tego iż na skórze rozrzucone są różne zakończenia nerwowe dające wrażliwość dotykową i na obecność światła. Posiadają parzyste kanaliki oddechowe o kształcie drzewka, które uchodzą do kloaki. Aby zwierzę mogło oddychać, wciąga wodę z tlenem przez odbyt, a następnie wydala ją. Wraz z jelitami działają również jako narządy wydalnicze.

Poza układem wodnym odpowiedzialnym za ruch nóżek ambulakralnych posiadają układ krwionośny.

Naczynia krwionośne połączone są ponad 100 małymi ampułkami mięśniowymi, które działają jak miniaturowe serca.

Ze względu na obecność białych krwinek zawierających hemoglobinę ich krew ma kolor czerwony. Ogórki morskie występują w dużych ilościach na głębokim dnie morskim, gdzie często stanowią większość biomasy zwierzęcej. Są najlepiej przystosowanymi szkarłupniami do ekstremalnych głębokości. Są bardzo zróżnicowane nawet na głębokości przekraczającej 5000 m. Ponad to na głębokości większej niż 9 km stanowią 90% całkowitej biomasy makrofauny. Ciało niektórych gatunków głębinowych, takich jak Enypniastes eximia, Peniagone leander i Paelopatides confundens, jest zbudowane z twardej galaretowatej tkanki o unikalnych właściwościach, które pozwalają zwierzętom kontrolowanie własnej pływalności, umożliwiając im przemieszczanie się po dnie oceanu, unoszenie się nad nim lub aktywne pływanie. W pływaniu pomagają im dodatkowe przydatki na ciele, np. przypominające parasol. Wyłącznie jeden gatunek, Pelagothuria natatrix, jest typowo pelagiczny, gdyż nigdy nie zbliża się do dna. Strzykwy są padlinożercami. Ich dieta składa się z planktonu i rozkładającej się materii organicznej. W poszukiwaniu pokarmu przesiewają osad denny przy pomocy macek otaczających otwór gębowy. 40 zwierząt na jednym metrze kwadratowym jest w stanie przetworzyć 19 kg osadów rocznie. Niektóre zwierzęta wystawiają swoje macki w kierunku prądów morskich i wyłapują pokarm bezpośrednio z wody. Kształt macek jest dostosowany do sposobu odżywiania i wielkości spożywanych cząsteczek.

W większości są to gatunki rozdzielnopłciowe, przy czym układ rozrodczy składa się z pojedynczej gonady, której ujście znajduje się na stronie grzbietowej zwierzęcia, blisko otworu gębowego. Większość ogórków morskich rozmnaża się poprzez uwalnianie nasienia i komórek jajowych wprost do wody. U niektórych gatunków, np. u Pseudocnella insolens dochodzi do zapłodnienia wewnętrznego. Zapłodniona zygota za pomocą jednej z macek przenoszona jest do kieszeni znajdującej się na ciele dorosłego, gdzie rozwija się i ostatecznie wykluwa jako młody ogórek morski. Wiadomo, że kilka gatunków rodzi swoje młode w jamie ciała, rodząc przez niewielkie pęknięcie w ścianie ciała w pobliżu odbytu.

Wiele małych zwierząt może żyć w symbiozie z ogórkami morskimi. Niektóre krewetki czyszczące, w szczególności Periclimenes imperator żyją na ciele strzykw. Również ryby karapowate żyją w relacji komensalizmu ze strzykwami.

Narybek ukrywa się w kloace ogórka morskiego, gdzie ma schronienie przed drapieżnikami, dodatkowo składniki odżywcze znajdujące się w kloace są jego pokarmem.

Niektóre gatunki wieloszczetów i krabów żyjąc wewnątrz strzykwy ochrania jej otwór gębowy lub kanaliki oddechowe. Nie każdy gatunek chce mieć pasażerów na gapę, i tak przedstawiciele rodzaju Actinopyga mają zęby odbytu, które uniemożliwiają jego penetrację odwiedzającym. Z reguły zwierzęta te nie mają wrogów. Są ignorowane przez drapieżniki ze względu na zawarte w nich toksyny. Niemniej jednak mięczaki z gatunku Tonna galea i Perdix tonna paraliżują ogórki morskie za pomocą silnej trucizny, a następnie połykają je. Niektóre strzykwy bronią się poprzez wydalanie lepkich kanalików, które oblepiają drapieżnika. W przypadku zagrożenia usuwają one przez odbyt część swoich narządów wewnętrznych, w tym lepkich kanalików, które są pokarmem dla drapieżnika. Czasami usuwaniu narządów wewnętrznych towarzyszy również wydzielenie na zewnątrz trucizny, która może zabić inne zwierzęta w pobliżu. Usunięte narządy wewnętrzne regenerują się w ciągu kilku tygodni.

Strzykwy odgrywają istotną rolę handlową. Są one spożywane przez ludzi pod najróżniejszymi postaciami. Mają także duże zastosowanie w medycynie ludowej, jak również w przemyśle farmaceutycznym do produkcji kosmetyków oraz leków m.in. na stawy. Sugeruje się, że ogórki morskie mogą być wykorzystywane do leczenia raka oraz malarii. Niestety ze względu na duże zastosowanie tych zwierząt są one poławiane, zarówno legalnie, jak i nielegalnie. Coraz częściej są także hodowane w akwakulturze. Ich popularność jako luksusowych owoców morza w krajach Azji Wschodniej stanowi poważne zagrożenie dla ich populacji.

2020-05-15
Płaszczka rzeczna

Rząd: Myliobatiformes (orleniokształtne)

Rodzina: Potamotrygonidae (płaszczki słodkowodne)

Potamotrygon motoro

To jeden z siedmiu gatunków z rodzaju Potamotrygon zamieszkujący południową część Ameryki Południowej, przy czym jest on najliczniejszy i najbardziej rozpowszechniony w dorzeczu Parany, konkretnie w środkowo-zachodniej Brazylii. Występuje również w dorzeczu Amazonki, Urugwaju i Orinoko. Preferuje wody spokojne z piaszczystym podłożem, zwłaszcza strumienie i laguny. W ciągu dnia płaszczka pozostaje w bezruchu zakopana w osadach. Jest związana z dnem, zatem głębokość jej bytowania będzie się zmieniać w zależności od głębokości rzeki. W górnym odcinku rzeki Parana występuje na głębokości od 0,5 do 2,5 m, natomiast w rzece Urugwaj od 7 do 10 m. Ta ryba chrzęstnoszkieletowa broni swojego terytorium i prowadzi samotny tryb życia. Odbywa migracje sezonowe na dystans przekraczający niekiedy 100 km, jednak ich przyczyna nie jest znana. Informacje dotyczące długości życia na wolności są niedostępne. Wiadomo, że w niewoli może osiągnąć wiek 15 lat.

W trakcie polowania kierują się węchem. Pomocne są też elektroreceptory (ampułki Lorenziniego), które odbierają bodźce elektryczne wytwarzane przez zakopane w piachu organizmy. Rodzaj spożywanego pokarmu zależy od wieku i środowiska. Pierwszym pokarmem osobników młodocianych jest plankton. Następnie rozszerzają dietę o mięczaki, skorupiaki oraz larwy owadów wodnych. Osobniki dojrzałe żerują przede wszystkim na rybach i skorupiakach.

Od zajmowanego siedliska będzie również zależeć ubarwienie zwierzęcia. Na grzbiecie w kolorze beżowym, brązowym lub szarym znajdują się żółto-pomarańczowe plamy otoczone czarnymi pierścieniami. Strona brzuszna jest jasna. Jej spłaszczone grzbieto-brzusznie ciało ma kształt owalny i posiada silny ogon, na którym znajdują się dwa kolce jadowe służące do obrony. Maksymalna długość całkowita dochodzi do 1 m przy szerokości tarczy 50 cm i wadze nawet 35 kg, chociaż z reguły osobniki są mniejsze (60 cm i 10 kg). Otwór gębowy znajduje się od strony brzusznej, zaś oczy są zlokalizowane na grzbietowej części głowy.

Jest to gatunek jajożyworodny, bądź też innymi słowy występuje u niego żyworodność matrotroficzna. Po zapłodnieniu zarodki pozostają w błonach jajowych wewnątrz organizmu matki. Rozród następuje w porze suchej. Do kopulacji dochodzi głównie w nocy, wówczas samiec chwyta samicę za tylny brzeg jej dysku bardzo często pozostawiając ślad po ugryzieniu.

Dodatkowo po kopulacji kloaka samicy jest zakrwawiona, co wyjaśnia ludowe przekonanie, że samice płaszczki miesiączkują.

Gatunek ten wykazuje poliginię, czyli jeden samiec może kopulować z wieloma samicami. Początkowo jaja mają średnicę około 30 mm. W trakcie rozwoju pobierają substancje odżywcze nie tylko z woreczka żółtkowego, ale również bezpośrednio z macicy samicy. Bogata w składniki odżywcze wydzielina zapewnia im znacznie większy rozwój niż sam woreczek żółtkowy. Ciąża trwa około 6 miesięcy, a poród następuje z reguły w porze deszczowej. Wykluwa się od 3 do 21 młodych, a ich liczba jest zawsze nieparzysta. Młode samice mają mniejsze mioty. Osobniki młodociane mają wielkość około 10 cm. Osiągną one dojrzałość płciową w 3 roku życia. W przypadku, gdy ciężarna samica zostanie schwytana, usuwa ona embriony. Reprodukcja przebiega zgodnie z cyklem, w którym jeden miot rodzi się każdego roku przez trzy lata z rzędu, po którym następuje kilkuletni okres bezczynności reprodukcyjnej. Ryba ta jest poławiana ze względu na smaczne mięso. Dużą popularnością cieszą się młode okazy, które są sprzedawane jako ryby ozdobne. W środowisku naturalnym ma niewielu drapieżników. One same odgrywają ważną rolę w kontrolowaniu populacji owadów poprzez ich wyjadanie.

W jaki sposób porusza się płaszczka?

Gdy płaszczka porusza się w toni wodnej, wygląda jakby lewitowała. Do pływania wykorzystuje swoje szerokie, silnie rozwinięte płetwy piersiowe, które znajdują się wzdłuż ciała ryby. W przypadku gdy przemieszcza się po dnie wykorzystuje swoje płetwy brzuszne, którymi odpycha się od podłoża.

Poniżej możecie obejrzeć, jak wyglądały narodziny płaszczek w Akwarium Gdyńskim.

2020-05-13
Triakis

Rząd: Carcharhiniformes (żarłaczokształtne)

Rodzina: Triakidae (mustelowate)

Triakis scyllium

Ten przedstawiciel ryb chrzęstnoszkieletowych zasiedla północno-zachodnią część Oceanu Spokojnego od południowej Syberii, poprzez Japonię, Koreę i Chiny, do Tajwanu. Jest on związany z dnem szelfów kontynentalnych, od bardzo niewielkich głębokości do nawet 150 m. Toleruje niższe zasolenie, dlatego też jest często spotykany w ujściach rzek i płytkich zatokach, zwłaszcza na obszarach piaszczystych i porośniętych roślinnością, w tym trawą morską. Ten średniej wielkości gatunek rekina dorasta do 1,5 m długości. Samce dożywają 15 lat, zaś samice – 18. Prowadzi nocny tryb życia, zaś w ciągu dnia szuka kryjówek, m.in. w jaskiniach. W dużej mierze jest samotnikiem, jednak czasami odpoczywa w grupach liczących kilka osobników, niekiedy leżących jeden na drugim. Jego preferencje pokarmowe zmieniają się wraz z wiekiem. Również im większy rekin, tym bardziej urozmaicona jest jego dieta. Podstawę diety młodych osobników stanowią wieloszczety. Dojrzałe rekiny odżywiają się bezkręgowcami bentosowymi takimi jak szczetnice, w ich diecie obecne są skorupiaki, takie jak krewetki, kraby czy krewetka modliszkowa, jak również głowonogi, w tym ośmiornice. Rzadziej spożywają wieloszczety, osłonice i małe ryby denne takie jak płastugi, węgorze z rodzaju Conger czy śledzie. Ciało tego gatunku ma kolor szary na części grzbietowej i jasny brzuch. U osobników młodych na grzbiecie widoczne są ciemniejsze paski i kropki, które blakną z wiekiem. Jego pysk jest krótki, szeroki i zaokrąglony. Poziomo owalne oczy umieszczone są wysoko na głowie. Otwór gębowy tworzy krótki, szeroki łuk i ma długie bruzdy w rogach, które rozciągają się na obie szczęki. Ma dwie płetwy grzbietowe, przy czym druga jest nieznacznie mniejsza. Płetwa ogonowa ma dobrze rozwinięty płat dolny i wydatne wycięcie w pobliżu wierzchołka płata górnego. U osobników młodych dolny płat płetwy ogonowej jest znacznie mniej wyraźny. Do rozrodu dochodzi późnym latem.

Zaloty są brutalne, samiec pływa równolegle do samicy i chwyta ją zębami za płetwę piersiową. Następnie przekręca jej ciało tak, aby możliwa była kopulacja.

Jest to gatunek jajożyworodny, to znaczy, że samica wytwarza jaja, ale pozostają one w jej ciele, dopóki młode nie będą gotowe do wyklucia. Samica wytwarza od 9 do 26 jaj, chociaż możliwe są również mioty tak duże jak 42 młode. Inkubacja trwa od 9 do 12 miesięcy. Młode po wykluciu mają 18-20 cm długości. Samce dojrzałość osiągają w wieku 5-6 lat przy długości 93-106 cm, natomiast samice dojrzewają w wieku 6-7 lat, gdy mają 106-107 cm długości. Triakis nie stanowi zagrożenia dla ludzi i dobrze przystosowuje się do życia w zbiornikach hodowlanych. Podczas połowów trafia się jako przyłów (organizmy przypadkowo dostające się do sieci), ale jego mięso nie cieszy się popularnością.

Rekiny – nadzieja na zdrowie ludzi

Triakis jest typową rybą chrzęstnoszkieletową. Ze względu na swoją pozycję w procesie ewolucji, zarówno on, jak i inne gatunki rekinów znajdują zastosowanie jako gatunki modelowe pod względem genetycznym. Już w latach 70-tych XX wieku kilka substancji biologicznych pochodzących od rekinów znalazło zastosowanie w lekach lub dodatkach do żywności. Były to między innymi skwalen z wątroby rekina, który znalazł zastosowanie w medycynie oraz w kosmetyce czy też ekstrakt z chrząstki rekina, który wzmacnia kości i stawy. Od dziesięcioleci poszukiwane są kolejne bioaktywne substancje lub biomateriały pochodzące od rekinów, które byłyby przydatne zarówno w medycynie, jak i przemyśle.

2020-05-12