Typ: Cnidaria (parzydełkowce)
Gromada: Scyphozoa (krążkopławy)
Jest to gromada wyłącznie morskich parzydełkowców charakteryzujących się dobrze wykształconą przemianą pokoleń, z meduzą (scyfomeduza) jako dominującym stadium w cyklu życiowym. Zdarza się, że stadium polipa (scyfopolip, scyfistoma) w ogóle nie występuje. Żyją we wszystkich oceanach, od Arktyki po wody tropikalne. Niektóre zamieszkują głębokie morza, ale większość żyje w pobliżu wód przybrzeżnych. Większość dużych, często kolorowych i rzucających się w oczy meduz występujących w wodach przybrzeżnych na całym świecie to krążkopławy. Niekiedy ich zabarwienie pochodzi z gonad lub innych struktur wewnętrznych. Ich ciało składa się w 99% z wody, dlatego w dotyku przypominają galaretkę, ponad to nie mają trwałych, twardych elementów ciała. Ciało meduz ma kształt parasola i zbudowane jest z dwóch warstw komórkowych, ektodermy (naskórek zewnętrzny) i endodermy (wyścielającej jamę gastralną) pomiędzy którymi znajduje się dość gruba warstwa mezoglei. Mezoglea pełni funkcję szkieletu u tych zwierząt, są w niej obecne włókna mięśniowe, które pomagają zwierzęciu poruszać się poprzez naprzemienne kurczenie i rozluźnianie mięśni. W centralnej części, od spodu parasola, pomiędzy ramionami znajduje się otwór gębowy. Tuż za nim znajduje się centralna jama chłonąco-trawiąca rozgałęziona na 4 części. Niektóre rodzaje, takie jak Cassiopea, mają dodatkowe, mniejsze otwory gębowe w ramionach jamy gębowej. W wyściółce układu trawiennego znajdują się parzydełka z jadem, a także komórki wydzielające enzymy trawienne. Meduzy zwykle mają średnicę od 2 do 40 cm, ale największy gatunek, Cyanea capillata, może osiągać nawet 2 metry średnicy, zaś jej ramiona i czułki mogą mieć długość kilkunastu metrów. Żyją do kilku miesięcy, zwykle giną tuż po zakończeniu rozrodu. Większość żyje tylko przez kilka tygodni, ale niektóre z nich przetrwały rok lub dłużej. Polipy są znacznie mniejsze od meduz i żyją dłużej. Posiadają one 4 przegrody w jamie gastralnej, a ich otwór gębowy otoczony jest wieńcem ramion z parzydełkami.
Odżywianie
Krążkopławy są drapieżne. Do chwytania zdobyczy i do obrony używają parzydełek znajdujących się na płatach/ramionach gębowych oraz na mackach znajdujących się wokół krawędzi parasola. Wiele mniejszych meduz żeruje na cząstkach żywności wyłapywanych z wody, podczas gdy większe żerują na pływających bezkręgowcach lub rybach. Tropikalna meduza z rodzaju Cassiopea, zawiera symbiotyczne glony w tkankach ciała i dzięki temu, że leży do góry nogami w słonecznych obszarach glony mogą fotosyntezować. W ten sposób otrzymuje większość energii z węglowodanów dostarczanych przez glony.
Układ nerwowy
Krążkopławy nie mają mózgu. Ich układ nerwowy zwykle składa się z rozproszonej sieci komórek, chociaż niektóre gatunki mają bardziej zorganizowane pierścienie nerwowe. U gatunków pozbawionych pierścieni nerwowych komórki nerwowe koncentrują się zamiast tego w małych strukturach zwanych ropalia (ciałka brzeżne), znajdujących się wokół krawędzi parasola. Może ich być od 4 do 16 i odbierają one bodźce świetlne oraz odpowiadają za utrzymanie równowagi zwierzęcia.
Rozród
Cykl życiowy krążkopławów jest złożony i zazwyczaj składa się z naprzemiennie następującego po sobie pokolenia płciowego i bezpłciowego. Meduzy krążkopławów są rozdzielnopłciowe, czyli osobniki dojrzałe są samcami i samicami. Gonady znajdują się w wyściółce żołądka, a dojrzałe gamety są wydalane przez usta. Samice wytwarzają komórki jajowe, zaś samce nasienie. Po zapłodnieniu niektóre gatunki wylęgają młode w kieszeniach na ramionach jamy ustnej, ale częściej gamety uwalniane są wprost do wody. Z zarodka wylęga się urzęsiona, planktoniczna larwa – planula. Po pewnym czasie planula przyczepia się do jakiegoś twardego obiektu i rozpoczyna się etap pokolenia bezpłciowego. Larwa przekształca się w polip, który rozmnaża się bezpłciowo poprzez pączkowanie. Gdy dojrzeje może przekształcić się w meduzę lub zaczyna strobilizować, czyli wielokrotnie dzieli się poprzecznie, na swego rodzaju talerzyki. W taki sposób formowane są efyry, czyli młode meduzy. Im wyżej polipa, tym są one wyraźniejsze. Gdy formowanie efyr jest zakończone odrywają się i rozpoczynają życie w toni wodnej. Po kilku tygodniach, a niekiedy latach, efyry przekształcają się w dorosłe meduzy, które rozmnażają się płciowo. Taki cykl życiowy jest charakterystyczny dla rzędu Semaeostomeae, który zawiera około 50 gatunków głównie meduz przybrzeżnych, z których kilka ma bardzo szeroki zasięg geograficzny. Należą do nich przedstawiciele rodzajów Aurelia i Chrysaora oraz duże czerwone meduzy, Tiburonia granrojo z podrodziny Tiburoniinae.
Znaczenie gospodarcze
Krążkopławy gromadzące się w dużych ławicach lub grupach mogą powodować poważne zakłócenia połowów komercyjnych ryb, gdyż zatykają sieci. Niektóre gatunki z rzędu Rhizostomeae są poławiane w celach konsumpcyjnych. m.in. w Japonii oraz w Chinach spożywa się je suszone i/lub solone. Ponieważ większość z nich żyje w ciepłych wodach, mogą one być uciążliwe dla ludzi pływających w wodzie. Jad meduzy może być bardzo nieprzyjemny dla człowieka, a niekiedy może nawet powodować śmierć.
Systematyka
Gromada: Scyphozoa (krążkopławy) / Podgromada Coronamedusae / rząd: Coronatae (koronowce) / 6 rodzin
Obejmuje około 30 gatunków głównie meduz głębinowych. Głęboki rowek biegnie wzdłuż parasola nadając mu kształt korony. Macki są duże i solidne. Wiadomo, że niektóre gatunki mają stadium polipa, ale cykl życia większości form nie został jeszcze opisany. Są to najbardziej prymitywne ze współczesnych krążkopławów. Niektóre ze znanych stadiów osiadłych tworzą rozgałęzione kolonie, które niegdyś oddzielnie zidentyfikowano pod nazwą Stephanoscyphus.
Podgromada: Discomedusae / Rząd: Rhizostomeae / Podrząd: Daktyliophorae (korzeniogębe) / 5 rodzin
Podrząd: Kolpophorae / 5 rodzin
Obejmuje około 80 opisanych gatunków. Nie mają ani macek, ani innych struktur na krawędziach dzwonu. Zamiast tego mają osiem silnie rozgałęzionych płatów jamy gebowej, które łączą się w pobliżu otworu gębowego tworząc gąbczastą strukturę używana do filtrowania pokarmu. U gatunków, których cykle życiowe są znane, występuje typowy etap polipa. Większość przedstawicieli rzędu to energiczni pływacy. Gatunki z rodzaju Cassiopea (odwrócona meduza), pływają jednak rzadko i siedzą odwrócone w tropikalnych płyciznach, wystawiając swoje fotosyntetyczne symbiotyczne glony na światło słoneczne. Występuje głównie w płytkich morzach tropikalnych i subtropikalnych Indo-Pacyfiku, ale zamieszkują również chłodniejsze wody.
Podgromada: Discomedusae / Rząd: Semaeostomeae (płatowatogębe) / 4 rodziny
Charakteryzują się czterema długimi, plisowanymi ramionami ustnymi otaczającymi ich kwadratowe usta. Parasol jest wypukły z zapiekanymi brzegami, a układ żołądkowo-naczyniowy składa się z czterech nierozgałęzionych woreczków promieniujących na zewnątrz od centralnego żołądka. Zwykle posiadają osiem macek.
Krążkopławy Akwarium Gdyńskiego
Chełbia modra
Aurelia aurita
(rząd: Semaeostomeae, rodzina: Ulmaridae)
Gatunek krążkopława o szerokim zasięgu występowania, który toleruje niskie zasolenie wody, dlatego też spotykany jest w wodach przybrzeżnych Morza Bałtyckiego. Zwierzę to osiąga wielkość od 5 do 40 cm. Ciało jest praktycznie całe przezroczyste, kolor mają jedynie 4 gonady w kształcie podkowy. Jest drapieżnikiem, pokarm stanowi zooplankton oraz meroplankton, jak jaja ryb i larwy mięczaków. Jej ciało pokryte jest substancją parzącą, jednak jad jest zbyt słaby, aby oddziaływać na skórę człowieka.
Cassiopea xamachana
(rząd: Rhizostomeae, rodzina: Cassiopeidae)
Występuje w tropikalnych wodach Zachodniego Atlantyku, w Morzu Karaibskim oraz w Zatoce Meksykańskiej. Zwierzę to żyje w ciepłych wodach przybrzeżnych o dnie mulistym. Jest do meduza odmienna od pozostałych przedstawicieli krążkopławów, leży ona na dnie „do góry nogami”. Osiaga ona wielkość od 20 do 35 cm. Jej ciało ma kolor zielonkawy lub niebiesko szary i ma to związek z symbiozą z fotosynetyzującymi glonami – zooksantellami. To symbioza z glonami określa wiele jej zachowań i wybór siedliska. Zooksantelle znajdują się od spodu kapelusza meduzy i wymagają światła słonecznego w celu fotosyntezy składników odżywczych, dlatego też meduza musi ułożyć się do góry nogami w płytkich, nasłonecznionych wodach. Dzięki symbiozie meduza ma łatwy dostęp do organicznych składników odżywczych, które stanowią znaczną część jej diety. Resztę pokarmu zdobywa podczas polowania na plankton. Przez to, że jest odwrócona jej płaty gębowe pokryte komórkami parzydełkowymi wystają poza ciało zwierzęcia. Nie ma centralnego otworu gębowego, zamiast niego w ramionach/płatach znajdują się liczne otwory gębowe połączone kanałami z żołądkiem.
Chełbia modra podobnie jak bełtwa należy do krążkopławów, najczęściej określanych po prostu meduzami. Ich galaretowate ciało w większości składa się z wody, dlatego jest bardzo przejrzyste. Nie dziwi zatem fakt, dlaczego żółwie morskie często mylą meduzy, które są ich pokarmem z równie przejrzystymi foliowymi jednorazówkami, które zanieczyszczają środowisko morskie. My zachęcamy do ograniczenia lub całkowitej rezygnacji z używania jednorazowych foliowych reklamówek, ale jeśli macie jakąś w domu możecie z niej wykonać właśnie meduzę. Potrzebne będzie jeszcze opakowanie po deserku, lub plastikowa butelka po napoju oraz folia bąbelkowa – wszystko to są odpady, które możemy wykorzystać w kreatywny sposób dając im drugie życie. Nie zapomnijcie o nożyczkach i dobrym kleju. Do dzieła!
