gatunki akwarium

Arapaima

Rząd: Osteoglossiformes (kostnojezykokształtne)
Rodzina: Arapaimidae

Arapaima gigas

Naturalny zasięg tej słodkowodnej ryby obejmował dorzecze Amazonki, z wyjątkiem obszarów Boliwii i południowego Peru. Jednak kilkadziesiąt lat temu została wprowadzona do wód południowego Peru i rozprzestrzeniła się na cały zasięg amazońskiej części Boliwii. Gatunek ten introdukowano także w Chinach, Meksyku, Singapurze, Tajlandii oraz na Kubie i Filipinach. Arapaima zamieszkuje zarówno wody czyste, jak i białe, bogate w substancje mineralne. Jej preferencje siedliskowe różnią się w zależności od sezonu. W porze suchej żyje w rzekach i jeziorach, zaś w porze deszczowej występuje w leśnych obszarach zalewowych. W okresie suszy może zagrzebywać się w błocie lub piasku.

Ze względu na fakt, iż oddycha powietrzem atmosferycznym zasiedla także wody z niedoborem tlenowym. Jej pęcherz pławny jest zmodyfikowany, posiada on gąbczaste ściany i działa jako prymitywne płuco. Ryba co 15-20 minut musi się wynurzyć ponad powierzchnie wody, aby zaczerpnąć świeże powietrze atmosferyczne. Uznawana jest za największą rybę słodkowodną na świecie. Średnia wielkość tego gatunku zmniejszyła się z powodu przełowienia. Obecnie największe okazy mają około 2 metrów długości i osiągają masę ciała wynoszącą ponad 120 kg. Niegdyś ryba ta miała długość 3,9 metra i masę ciała 200 kg. Niepotwierdzone doniesienia z końca XIX wieku mówią o okazie, który miał 4,5 metra długości. W niewoli osiąga znacznie mniejsze rozmiary ciała– około 60 cm długości i żyje średnio od 15 do 20 lat. Zazwyczaj prowadzi samotny tryb życia i jest agresywna w stosunku do innych przedstawicieli swojego gatunku. Jej ciało jest wydłużone i masywne, pokryte dużymi, twardymi łuskami, które chronią ją przed atakami piranii. Jedynie głowa nie ma łusek, zamiast nich pokryta jest tarczkami kostnymi. W jej szerokim pysku są małe stożkowate zęby. Korpus ma kolor szary lub szaro-zielony z czerwonymi obrzeżami łusek w tylnej połowie ciała, zaś strona brzuszna ma kolor biały. Płetwa ogonowa ma intensywny czerwony kolor. Jej brazylijska nazwa „pirarucu” (czerwona ryba) odnosi się do czerwonego ubarwienia ryby lub też do czerwono-pomarańczowego koloru jej mięsa. Jest ona drapieżnikiem. W jej diecie znajdują się ryby z rodziny Loricariidae (zbrojnikowate), skorupiaki, ślimaki, pierścienice oraz owady wodne.

Odżywia się także ptakami, płazami, gadami i małymi ssakami. Dietę uzupełnia fragmentami niektórych roślin. Pokarmu szuka głównie w pobliżu powierzchni wody, jednak może także nurkować. Jest w stanie wyskoczyć z wody, aby pochwycić ptaka z wiszących gałęzi drzew. Arapaima to ryba rozdzielnopłciowa, jednak nie ma wyraźnych różnic między płciami. Jedynie w okresie lęgowym samce są bardziej kolorowe i mają wyjątkowo ciemną głowę. Tarło związane jest z porami roku. Do rozrodu dochodzi w okresie od lutego do kwietnia, tuż przed podniesieniem się poziomu wody. Wówczas samica składa do wybudowanego na dnie piaszczystym gniazda, o szerokości około 50 cm i głębokości 15 cm, od 40000 do 50000 jaj. Larwy po wykluciu mają około 11,5 cm długości, zaś od 9 dnia życia zaczynają oddychać tlenem atmosferycznym. Arapaima to ryba opiekująca się potomstwem. Pomoc rodzicielska związana jest z opieką nad jajami, a później nad larwami i narybkiem. Przez pierwszy miesiąc robią to oboje rodziców, po miesiącu samica opuszcza gniazdo i przystępuje ponownie do rozrodu z innym samcem, natomiast samiec sprawuje opiekę nad młodymi przez okres około 3 miesięcy. Osobniki młodociane osiągają dojrzałość płciową po 4-6 latach, co odpowiada długości 1,5 metra. Roczny przyrost masy wynosi od 10 do 15 kg.

Arapaima ze względu na swój rozmiar ciała i twarde łuski, działające jak zbroja, nie ma zbyt wielu naturalnych wrogów. Jednym z nich jest jaguar. Istotnym zagrożeniem dla tego zwierzęcia jest człowiek. Ze względu na jej tryb życia oraz bardzo smaczne mięso jest ona poławiana przez lokalną ludność. Niekontrolowane połowy doprowadziły do znacznego zmniejszenia liczebności populacji arapaimy. Obecnie obowiązuje okres ochronny, limity połowowe oraz minimalna długość zwierzęcia, jakie może być zabite. Arapaimę hoduje się także w warunkach kontrolowanych, głównie w Brazylii i Peru, jednak poziom produkcji jest bardzo ograniczony. Złowione zwierzę wykorzystywane jest na wiele sposobów. Jedna ryba może dostarczyć nawet 70 kg mięsa. Jej twardy, kościsty język jest używany do skrobania suszonej guarany, zaś twarde łuski jako pilnik do paznokci. Jest ona również poławiana jako zwierzę akwariowe, jednak ze względu na swoje duże rozmiary ciała nie nadaje się raczej do akwariów domowych.

Opieka rodzicielka – feromony.

Opieka rodzicielska arapaimy obejmuje pomoc w napowietrzaniu wody dla potomstwa, co jest koniecznością do przetrwania potomstwa w wodach z niedoborem tlenu w niektórych siedliskach. Osobniki rodzicielskie komunikują się z potomstwem przy pomocy feromonów, które wydzielane są przez specjalny gruczoł znajdujący się na głowie ryby. Feromony te utrzymują potomstwo w pobliżu rodziców. Samce prowadzą potomstwo pływające nad jego przyciemnioną głową (zapewnienie kamuflażu dla młodych) do obszarów bogatych w żywność. Ponad to w okresie rozrodczym gruczoł wydziela mleczny płyn, który, jak się uważa, zapewnia narybkowi składniki odżywcze.

2022-10-10
Arowana srebrna

Rząd: Osteoglossiformes (kostnojęzykokształtne)

Rodzina: Osteoglossidae (kostnojęzykowe)

Osteoglossum bicirrhosum (Cuvier, 1829)

Fot. Dominik Paszliński

Ryba ta występuje w słodkich wodach Ameryki Południowej, a konkretnie w dorzeczach Amazonki, Essequibo i Oyapock. Zasiedla zarówno rzeki białe (o wodach bogatych w substancje mineralne), jak i czarne (z woda o bardzo niskim odczynie pH i dużej zawartości kwasów huminowych i fulwowych). W porze suchej zamieszkuje wolno przemieszczające się lub nieruchome dopływy, rozlewiska i laguny, zaś w porze mokrej przemieszcza się na obszary zalewowe. Ze względu na swoje drapieżne zachowania preferuje płytsze wody. Jest w stanie przystosować się do środowiska o niskim poziomie tlenu rozpuszczonego w wodzie. Używają wówczas swojego pęcherza pławnego jako dodatkowego narządu oddechowego.

Wygląd

Arowana osiąga długość wynoszącą 90 cm, chociaż są doniesienia o osobnikach dorastających do 1,2 m. Maksymalna udokumentowana waga wynosiła 6 kg. Jej wydłużone ciało pokryte jest bardzo dużymi, zdobionymi łuskami, skierowany ku górze pysk jest zwieńczony 2 kolcami, zaś płetwa grzbietowa i odbytowa rozciągają się praktycznie od połowy długości ryby, aż do płetwy ogonowej. Ubarwienie zmienia się wraz z wiekiem ryby. Na ciele osobnika młodocianego widoczne są niebieskie refleksy oraz żółto-pomarańczowy pasek, zaś osobnik dojrzały jest srebrzysty. Cechą charakterystyczną jest jej kościsty język, który jest pomocny w chwytaniu ofiary. Ponadto wiele elementów jamy ustnej zaopatrzonych jest w zęby, w tym szczęka, podniebienie, język oraz gardło.

Odżywianie

Jest to ryba wszystkożerna, która żeruje na powierzchni. Pozycja jej otworu gębowego pozwala jej chwytać zdobycz od dołu. Ma wyjątkowe zachowania drapieżne. Pozostaje blisko brzegu i czeka na przepływającą ofiarę. Zwykle ustawia się bokiem przy powalonym drzewie, wówczas jest mniej widoczna. W trakcie ataku potrafi wyskoczyć ponad powierzchnię wody. To szczególne zachowanie przyniosło jej przydomek „małpy wodnej” lub „ryby małpy”. Pomimo tego, że jej główną dietę stanowią owady, mięczaki, skorupiaki, mniejsze ryby i inne zwierzęta unoszące się na powierzchni wody, w jej żołądku znajdowano również szczątki ptaków, nietoperzy i myszy.

Rozmnażanie

Arowana jest gatunkiem rozdzielnopłciowym z tarłem odbywającym się na początku pory mokrej, czyli w grudniu i styczniu. W ciągu całego sezonu lęgowego samica jest w stanie wyprodukować od 50 do 250 jaj, zaś typowa wielkość pojedynczego lęgu wynosi od 12 do 30. Rola samicy ogranicza się do złożenia jaj. Opiekę nad potomstwem przejmuje samiec, który najpierw jaja, a później larwy i osobniki młodociane przenosi w swoim pysku. Narybek jest zwykle dość duży i już po wylęgu ma długość 50-75 mm. Młode przebywają w pysku samca do momentu wchłonięcia się ich woreczka żółtkowego, czyli około 2 miesięcy. W tym czasie rybacy wyławiają samce, wyjmują młode i przeznaczają je na sprzedaż. W handlu bardzo często dostępne są młode z widocznym woreczkiem żółtkowym.

Znaczenie gospodarcze

Wspólne korzystanie z zasobów populacji arowany srebrnej mieszkańców Brazylii i Kolumbii było przyczyną sporu między władzami w 2005 roku. Kolumbijczycy pozyskiwali młode arowany do sprzedaży jako ryby akwariowe, zaś mieszkańcy brazylijskiej Amazonii łowili dorosłe ryby na pożywienie. Spowodowało to gwałtowny spadek liczebności arowany. Wprowadzono zakazy połowów w Brazylii od 1.09. do 15.11., zaś w Kolumbii od 1.11. a 15.03. Arowana ma dużą wartość gospodarczą dla miejscowej ludności. Stanowi największe źródło białka w porównaniu z innymi rybami amazońskimi. Ponadto, ze względu na niską zawartość tłuszczu, jest uważana za najbardziej strawną i najmniej podatną na choroby. Mieszkańcy Coboclo z Amazonii uważają ją za jedyny dopuszczalny pokarm dla kobiet w okresie połogu. Arowana ma również wielką wartość w branży akwarystycznej, o czym świadczy jej sprzedaż na wielu komercyjnych stronach internetowych oraz ceny jakie osiąga. Jest to jednak najtańszy spośród wszystkich gatunków arowan. Okaz znacznie rzadszej arowany azjatyckiej został sprzedany za 300 tysięcy dolarów. Kostnojęzykowe to jedyna rodzina ryb słodkowodnych, której przedstawiciele żyją po obu stronach Linii Wallace’a, z czterema ważnymi gatunkami w Ameryce Południowej, jednym w Afryce, jednym w Azji Południowo-Wschodniej i dwoma w Australii.

Czy arowana może przetrwać w wodach Polski?

W 2016 roku zaobserwowano pojedynczego przedstawiciela arowany srebrnej w Jeziorze Powsinkowskim. Osobnik ten miał 40 cm długości i był w kiepskiej kondycji. Jego ciało było poranione, najprawdopodobniej po atakach innych ryb. Nie ma szans, aby przetrwał on w zbiornikach słodkowodnych Polski, ze względu na niską temperaturę w nich panującą.

2021-02-17
Stornia

Platichthys flesus

Rząd: Pleuronectiformes (flądrokształtne) | Rodzina: Pleuronectidae (flądrowate)

Ta płaska ryba zasiedla europejskie wody przybrzeżne od Morza Barentsa i Morza Białego, przez Morze Norweskie, Morze Północne i Bałtyk, Zatokę Biskajską aż do Morza Śródziemnego i Czarnego. Została przypadkowo zawleczona na teren Stanów Zjednoczonych i Kanady, najprawdopodobniej wraz z wodami balastowymi statków. Pomimo, iż jest to gatunek morski, występuje także w wodach słonawych oraz wpływa w górę rzek. Jest to zwierzę przydenne, spotykane na głębokości dochodzącej do 100 m. Prowadzi nocny tryb życia, zaś w ciągu dnia zakopuje się w piasku, gdzie czeka na zdobycz lub też ukrywa się przed drapieżnikami.

Wygląd

Osobniki dorosłe mają zazwyczaj około 50 cm długości, jednak maksymalnie mogą dorastać nawet do 60 cm i osiągać masę ciała wynoszącą 14 kg. Maksymalny wiek tej ryby to 15 lat, jednak z reguły żyje krócej. Stornia z Morza Bałtyckiego osiąga znacznie mniejsze rozmiary ciała, wynoszące około 35 cm, i żyje około 8-9 lat. Flądra to ryba, która posiada asymetryczne, silnie spłaszczone bocznie ciało o owalnym kształcie, przy czym wysokość stanowi połowę długości ryby. Charakterystyczny kształt nadają jej także płetwy grzbietowa i odbytowa, które są bardzo długie i rozciągają się praktycznie na całej długości korpusu zwierzęcia. Ze względu na fakt, iż ryba ta pływa i leży na boku, mówiąc o ubarwieniu jej ciała nie możemy mówić o stronie grzbietowej i brzusznej, a o widocznym wierzchu oraz stronie spodniej. Podobnie jak u reszty ryb wybarwiony jest wierzch. U tej płastugi ma on ubarwienie zmienne od oliwkowego po brunatne z czerwonymi i brązowymi plamkami, które uzależnione jest od środowiska. Ryba ta ma umiejętność zmiany koloru ciała w celu kamuflażu, dlatego też stornie przebywające na dnie, na którym obecne są kamienie będą mieć kolor ciała znacznie ciemniejszy od tych przebywających na dnie wyłącznie piaszczystym. Niezmienny jest kolor strony spodniej, który jest zawsze biały. Jej ciało pokryte jest łuskami, przy czym część z nich przekształcona jest w szorstkie, kostne płytki, szczególnie ostre wzdłuż linii nabocznej oraz u podstawy płetw nieparzystych, co odróżnia stornię od innych płastug. Jej otwór gębowy jest mały, co ogranicza jej dietę do małych organizmów.

Odżywianie

Stornia jest ściśle związana z dnem nad którym pływa, i tam też poszukuje pokarmu w postaci wieloszczetów, małży, ślimaków, skorupiaków oraz małych ryb. Młode, które są planktoniczne, żywią się planktonem i larwami owadów. Jest to zwierzę rozdzielnopłciowe, które dojrzałość płciową osiąga w trzecim roku życia. Osobniki, które sezon letni spędziły w wodach słodkich jesienią rozpoczynają swoją wędrówkę do otwartego morza, aby odbyć tarło. Tarło odbywa się w wodzie o dużym zasoleniu, o temperaturze od 3 do 7°C na głębokości od 30 do 300 metrów. W Bałtyku Południowym odbywa się ono od marca do maja i ma miejsce w Rynnie Słupskiej oraz w głębiach Gdańskiej, Bornholmskiej i Arkońskiej. Samica składa wówczas od 100 tys. do 2 milionów ziaren ikry, które unoszą się na powierzchni. Wylęg uzależniony jest od temperatury i odbywa się między 5 a 11 dniem od złożenia jaj. Larwa tuż po wykluciu ma około 3 mm długości i jej ciało jest symetryczne. Proces przeobrażania rozpoczyna się, gdy osiągnie długość 7 mm. Osobniki młode migrują do płycizn oraz w górę rzek. Flądra ma znaczenie w wędkarstwie oraz w rybołówstwie. Jest ceniona za swoje mięso. Spotykana jest także w akwariach morskich. W obrębie gatunku P. flesus wyodrębniono 6 podgatunków, w zależności od miejsca występowania populacji. Wyróżnia się podgatunek nominatywny (na podstawie którego opisano stornię po raz pierwszy), stornię białomorską, północną, bałtycką, śródziemnomorską i czarnomorską.

Stornia – ryba z oczami po jednej stronie ciała

Po wykluciu z jaja larwa stroni jest symetryczna. W momencie, gdy osiągnie długość 7 mm, jej ciało zaczyna się przeobrażać, a oko rozpoczyna swoją wędrówkę. W momencie, gdy młody osobnik ma 1 cm długości jedno z jego oczu jest już na środku głowy. Wraz ze wzrostem przemieszcza się ono jeszcze bardziej, aby ostatecznie znaleźć się tuż przy drugim oku. W tym samym czasie dochodzi także do zmian w symetrii ciała. Początkowo larwa porusza się, tak jak każda inna ryba grzbietem do góry. Z czasem symetria przesuwa się w prawą lub lewą stronę i ostatecznie osobnik młody pływa i leży na boku. W większości przypadków, około 70%, jest to bok lewy, czyli wówczas oboje oczu znajduje się na boku prawym. Pomimo tego, iż obecnie płastugi różnią się od innych ryb, wykształciły się prawdopodobnie z form podobnych kształtem do współczesnych ryb okoniowatych. Ich przodkowie odznaczali się symetryczną budową ciała o czym świadczy obecność symetrycznej larwy o niezwykłym procesie przeobrażania się.

2021-01-18
Chetonikowate

Rząd: Perciformes (okoniokształtne)

Rodzina: Chaetodontidae (chetonikowate)

Chaetodon falcula

W rodzinie chetonikowatych wyodrębniono 132 gatunki ryb, należące do 12 różnych rodzajów, przy czym większość należy do rodzaju Chaetodon. Zwierzęta te są związane z wodami tropikalnymi Pacyfiku, Atlantyku oraz Oceanu Indyjskiego. Niektóre preferują również ciepłe wody strefy umiarkowanej. Największa różnorodność i liczebność chetonikowatych występuje w Indo-Zachodnim Pacyfiku, od Australii po Tajwan. Jedynie 4 gatunki występują we wschodnich wodach Oceanu Spokojnego i 13 gatunków w Oceanie Atlantyckim.

Środowisko życia

Ryby te są ściśle związane z rafami koralowymi. Mogą również bytować wśród trawy morskiej, na głębokich błotnych równinach, czy też w płytkich lagunach. Młode osobniki wielu gatunków zasiedlają inne obszary niż osobniki dojrzałe, takie jak baseny pływowe, rafy skalne oraz płytkie obszary pozbawione koralowców. Przedstawicieli Chaetodontidae najczęściej spotyka się w płytkich wodach poniżej 20 metrów głębokości, jednak niektóre gatunki są widywane na głębokości około 200 metrów. Pomimo, iż są to zwierzęta typowo morskie, niektóre występują również w słonawych wodach ujść rzek.

Tryb życia

Zwierzęta te w ciągu dnia bardzo aktywnie poruszają się po rafie i wówczas też żerują, nocą zaś ukrywają się w szczelinach i zmieniają swoje ubarwienie na bardziej stonowane. Zazwyczaj żyją w parach. Ryby odżywiające się zooplanktonem tworzą stada, natomiast młode osobniki są samotnikami. Rozmiar ciała ryby różni się w zależności od gatunku i waha się pomiędzy 9 a 22 cm długości. Największe gatunki, takie jak ustnik smużkowy (Chaetodon lineolatus) i chetonik siodłaty (Chaetodon ephippium), mogą dorastać nawet do 30 cm długości. Źródła nie podają konkretnych informacji na temat długości życia tych ryb. Na podstawie informacji, że dojrzałość płciową osiągają po roku, można wnioskować, że większość gatunków żyje co najmniej 3 lata.

Wygląd

Forcipiger flavissimus

Angielska nazwa tej rodziny „butterflyfish” nawiązuje do motyli. Ma to związek z jaskrawo ubarwionymi i wzorzystymi ciałami wielu gatunków, w odcieniach czerni, bieli, błękitu, czerwieni, pomarańczy i żółci. Wiele z nich ma oczka na bokach ciała i ciemne pasma na oczach, podobnie jak wzory widoczne na skrzydłach motyli. Ich wyraźne ubarwienie może służyć do komunikacji międzygatunkowej. Pomimo, iż różnią się znacznie pod względem ubarwienia mają pewne cechy wspólne. Wszystkie mają głębokie, bocznie spłaszczone ciało. Z boku wydają się prawie okrągłe. Ich płetwa grzbietowa i ogonowa są nieprzerwane, swoim kształtem podkreślają owalny pokrój ciała ryb. Łuski pokrywające ciało nachodzą także na płetwę grzbietową i odbytową. Ich spiczaste pyski zakończone są małymi ustami uzbrojonymi w zęby przypominające szczoteczkę. Stopień wydłużenia pyska zależy od spożywanego pokarmu. Niektóre gatunki, takie jak pensetnik czarnogłowy (Forcipiger flavissimus) mają wyjątkowo długie szczęki, przypominające pincetę, którą mogą wydłubywać bezkręgowce z wąskich szczelin. Inne, takie jak szczecioząb ozdobny (Chaetodon ornatissimus) mają krótkie szczęki do zrywania żywych polipów koralowców. Szczęki niektórych chetonikowatych mogą stanowić ponad 25% długości ciała ryby.

Odżywianie

Wiele gatunków żeruje na małych bezkręgowcach, gąbkach, ikrze ryb, glonach nitkowatych, inne zaś zooplanktonem. Niektóre gatunki żywią się wyłącznie polipami koralowców. Gatunki odżywiające się glonami porastającymi koralowce przyczyniają się do ich ochrony poprzez oczyszczanie z gatunków konkurencyjnych, zabierających dostęp do światła.

Rozmnażanie

Są rozdzielnopłciowe, jednak nie ma wyraźnego dymorfizmu płciowego. Są to zwierzęta tworzące monogamiczne pary. Większość gatunków pozostaje z tym samym partnerem przez kilka lat, natomiast niektóre gatunki dobierają się w pary na całe życie. Sporadycznie obserwowano pary, którym towarzyszył osobnik młody. Pozwala to przypuszczać, że młode są bezpłciowe lub zdolne do dojrzewania na samca lub samicę w zależności od potrzeb. Informacje te jednak nie zostały potwierdzone. Na podstawie danych zebranych dla kilku gatunków stwierdzono, że okres tarła w wodach tropikalnych osiąga szczyt zimą i wczesną wiosną, podczas gdy gatunki na obszarach o klimacie umiarkowanym rozmnażają się w środku lata. Niektóre grupy rozmnażają się przez cały rok. Tarło ma miejsce zwykle o zmierzchu. Samiec pływa za i pod samicą, szturchając ją pyskiem w brzuch wypełniony jajami. Uwolnienie gamet (jaj i plemników) odbywa się w słupie wody około 10-15 metrów nad dnem. U niektórych gatunków widywano inne samce podpływające do pary w trakcie tarła i uwalniające swoje plemniki. Po około 28-30 godzinach od zapłodnienia z jaja wykluwa się pelagiczna larwa, która zawieszona jest do góry nogami tuż pod powierzchnią wody. Spowodowane jest to obecnością kropli oleju. Istotna jest obecność unikalnego wśród ryb rafowych stadium larwalnego tholichthys, kiedy to głowa zwierzęcia pokryta jest zbroją zbudowaną z cienkich płytek kostnych, które rozciągają się poza głowę tworząc kolce grzbietowe i brzuszne. Kształt i forma płytek i kolców różni się w zależności od gatunku. Wszystkie larwy tholischthys mają kolor srebrny, a ich ciało ma głęboki korpus i jest spłaszczone bocznie. Płytki kostne wchłaniają się w ciągu kilku tygodni po opadnięciu larwy na dno. Larwy osiadają w nocy i szybko przekształcają się w osobniki młode. U wielu gatunków ubarwienie osobników młodocianych różni się od ich postaci dorosłych.

Maskujące ubarwienie

Chetonikowate nie sprawują opieki nad potomstwem. Niewielkie rozmiary ciała sprawiają, że z łatwością mogą paść ofiarą drapieżników. Dlatego też większość gatunków ma ciepmy pas zasłaniający oko oraz ciemną plamkę, tzw. fałszywe oko, zlokalizowaną w pobliżu ogona. Te dwa zabiegi mają mylić drapieżniki, które atakując głowę, tak naprawdę atakują tylną część ciała ryby. Ze względu na swoje atrakcyjne ubarwienie są one popularne jako ryby akwariowe. Przy doborze odpowiednich gatunków należy jednak pamiętać, że część z nich żeruje na koralowcach i ukwiałach, dlatego większym powodzeniem cieszą się gatunki odżywiające się zooplanktonem.

Chaetodontidae jako gatunki wskaźnikowe

Przedstawiciele rodziny chetonikowatych uznawane są jako gatunki wskaźnikowe świadczące o kondycji raf koralowych. Wiąże się to z faktem, iż są one ściśle związane z tym siedliskiem. Spośród 5000 gatunków ryb żyjących na rafach koralowych, koralowce są wyłącznym pokarmem zaledwie 41 spośród nich. Przy czym większość, bo aż 61% należy do rodziny Chaetodontidae, czyli 25 gatunków spośród wcześniej wspomnianych 41. Obumieranie raf przyczynia się do zmniejszenia liczebności oraz różnorodności ryb chetonikowatych.

Ustnik rafowy Heniochus acuminatus

Heniochus acuminatus

Ryby z rodziny chetonikowatych są najpopularniejszymi rybami tropikalnymi wśród nurków i akwarystów. Wśród nich znajduje się, należący do rodzaju Heniochus, ustnik rafowy zamieszkujący tropikalne wody Indo-Pacyfiku, od Wschodniej Afryki, przez Południową Japonię po Nową Gwineę. Zasiedla on rafy koralowe oraz osłonięte przybrzeżne zatoki. Osobniki dojrzałe zazwyczaj występują w parach, niekiedy tworzą stada, podczas gdy osobniki młode są samotnikami. Długość ciała ustnika rafowego wynosi od 15 do 20 cm. Od innych przedstawicieli chetonikowatych można odróżnić go po wydłużonym grzbiecie i kościstej wypukłości na głowie. Długość wyrostka na grzbiecie zwiększa się wraz z dojrzewaniem ryby. Jego owalne, spłaszczone bocznie ciało ma kolor biały z dwoma szerokimi czarnymi pasmami biegnącymi pionowo za okiem i za wyrostkiem grzbietowym. Charakterystyczne są również żółte płetwy grzbietowa i ogonowa. Ryba ta ma długi pysk, który umożliwia mu dotarcie do głównego źródła jej pożywienia obecnego w szczelinach raf koralowych, czyli małych bezkręgowcach. Nie gardzi on również polipami koralowców. Osobniki młodociane oczyszczają niekiedy inne ryby z pasożytów. Niewiele wiadomo na temat rozmnażania tego gatunku. Wytwarza on małe, pelagiczne jaja unoszące się na powierzchni. Czas wylęgu trwa od 18 do 30 godzin. W rozwoju larwalnym obecne jest wcześniej opisane stadium tholichthys, charakteryzujące się rozszerzonymi kostnymi płytkami pokrywającymi głowę i przednią część ciała larwy. Larwy w tym stadium pozostają nawet przez kilka miesięcy i są wówczas planktoniczne. H. acuminatus to bardzo piękna i popularna ryba, dość łatwa w pielęgnacji, dlatego jest sprzedawana jako ryba akwariowa.

2020-12-11
Koralowce miękkie

Typ: Cnidaria (parzydełkowce)

Gromada: Anthozoa (koralowce)

Rząd: Alcyonacea (koralowce miękkie)

Alcyonacea to zwierzęta wyłącznie morskie, należące do gromady koralowców, występujące jedynie pod postacią polipów. Na świecie występuje około 1290 gatunków koralowców miękkich należących do 6 podrzędów i 41 rodzin. Przedstawiciele tego rzędu są spokrewnieni z koralowcami rafotwórczymi, brakuje im jednak masywnego zwapniałego szkieletu zewnętrznego zbudowanego z węglanu wapnia. Zamiast tego posiadają w swoim ciele małe wapienne skleryty (drobne, kolczaste elementy szkieletowe), które zapewniają pewne wsparcie i nadają ich miąższowi kolczastą, ziarnistą teksturę, która odstrasza drapieżniki. Kilka gatunków, m.in. koral niebieski (Heliopora) lub koralowiec piszczałkowy (Tubipora), ma solidny szkielet, z pozoru przypominający korale twarde. Ponadto ich polipy mają zawsze 8 ramion, w odróżnieniu od polipów koralowców twardych, które mają ich 6 lub wielokrotność 6-ciu.

Wygląd

Koralowce miękkie to jedna z najbardziej kolorowych i różnorodnych grup bezkręgowców występujących na rafach koralowych. Tworzą kolonie o różnorodnych formach, m.in. błoniaste, inkrustowane, masywne, płatkowate, palcowate, drzewiaste, wachlarzowate, krzaczaste i biczowate. Na Karaibach dominującymi formami wzrostu są rozgałęziające się gorgonie i wachlarze morskie, zaś na Pacyfiku są one znacznie bardziej zróżnicowane i obejmują mięsiste korale, a także gorgonie. Pomimo iż kolonie koralowców miękkich nie przyczyniają się do wzrostu rafy, zapewniają schronienie wielu mieszkańcom raf. Wśród koralowców schronienie znajduje wiele zwierząt, takich jak przedstawiciele stułbiopławów, mszywiołów, wężowideł, liliowców, mięczaków, skorupiaków oraz ryb, które w znaczniej mierze występują wyłącznie na powierzchni określonych kolonii koralowców. Wiele gatunków koników morskich upodobnia się swoim wyglądem do swojego gospodarza, dzięki czemu doskonale się kamuflują, np. Hippocampus bargibanti, który zasiedla jedynie dwa gatunki koralowca z rodzaju Muricella oraz Hippocampus denise (karłowaty konik morski), który zamieszkuje m.in. kolonie koralowców z rodzaju Muricella, Anella i Echinogorgia.

Długość życia

Koralowce miękkie obejmują gatunki o różnych cechach biologicznych oraz odmiennych wymaganiach ekologicznych. Wiele gatunków jest długowiecznych o wolnym tempie przyrastania, podczas gdy inne są szybkimi kolonizatorami o krótkiej długości życia. Niektóre duże kolonie z rodzaju Sinularia (rodzina Alcyoniidae) mają prawdopodobnie setki lat. Oczekiwana długość życia i tempo wzrostu większości korali miękkich jest w dużej mierze nieznana, ponieważ kolonie mogą się kurczyć, zarówno z powodu czynników biologicznych, jak i fizycznych, istnieje zatem słaba zależność między wielkością a wiekiem kolonii.

Środowisko

Większość koralowców miękkich, w odróżnieniu do koralowców skałotwórczych, rozwija się w wodach bogatych w składniki odżywcze o mniej intensywnym świetle. Ich pokarm stanowią małe cząsteczki wyłapywane wprost ze słupa wody w postaci fitoplanktonu, drobnych cząstek detrytusu, orzęsków, wiciowców oraz bardzo małego zooplanktonu. Ponadto prawie wszystkie wykorzystują symbiotyczną relację z fotosyntetyzującą zooksantellą (glon) jako główne źródło energii. W zamian koralowiec zapewnia glonom składniki odżywcze i schronienie. Symbioza ta zależy od dostępności światła do fotosyntezy. Są taksony, które nie tworzą więzi z glonami. Ich jedynym pokarmem są cząstki pokarmu zawieszone w wodzie, zatem są one silnie zależne od prądów wodnych dostarczających im pokarm, dlatego też występują w siedliskach o dużym przepływie wód. Można je łatwo odróżnić, od tych żyjących w symbiozie z glonami, po ich jasnożółtym, pomarańczowym, czerwonym, różowym, fioletowym lub śnieżnobiałym zabarwieniu.

Rozmnażanie i kolonizacja

Strategie rozprzestrzeniania się koralowców miękkich różnią się między gatunkami i obejmują zarówno rozmnażanie bezpłciowe, jak i płciowe. Szybka kolonizacja małych powierzchni podłoża związana jest przede wszystkim z rozmnażaniem bezpłciowym. Często obejmuje tworzenie rozłogów, pączkowanie miniaturowych kolonii, które opadają następnie z kolonii macierzystej i osiadają w pobliżu, a także fragmentację. Większe powierzchnie nagiego podłoża są zwykle kolonizowane przez osiedlające się larwy pelagiczne powstające na drodze rozmnażania płciowego. Wówczas osobniki dojrzałe uwalniają swoje gamety do słupa wody, w którym dochodzi do zapłodnienia. Powstające larwy pelagiczne są rozpraszane przez prądy na duże odległości. Po osiągnięciu odpowiedniej wielkości osiądą na dnie dni lub tygodnie po zapłodnieniu. Zapłodnione jaja niektórych gatunków pozostają przyczepione do kolonii macierzystej, zaś powstająca larwa rozwija się na powierzchni kolonii. Po kilku dniach oddziela się ona i osiada na dnie w pobliżu kolonii macierzystej.

Strategie obronne

Wiele gatunków chroni się przed drapieżnikami, porastaniem przez glony lub przerośnięciem przez sąsiednie organizmy poprzez uwalnianie substancji odstraszających, które niekiedy są toksyczne. Wiele z tych substancji zostało przebadanych pod kątem ich bioaktywności, a niektóre z nich mogą stać się przydatne w przemyśle farmaceutycznym. Główne produkty obronne są pochodzenia terpenoidowego i pomimo ich toksyczności dla ryb, niektóre, wyspecjalizowane, gatunki ryb są w stanie żerować na koralowcach. Na przykład koralowce z rodzaju Sarcophyton sp. wytwarzają toksyczny makrolid terpenowy (sarkofitotlenek), który uwalniany do wody powoduje ograniczenie fotosyntezy glonów żyjących w symbiozie z koralowcem Acropora formosa. Dzięki czemu służy nie tylko jako środek chroniący przed wyżeraniem przez drapieżniki, ale również zapewnia przewagę w konkurowaniu o przestrzeń życiową z innymi koralowcami. Sarkofitotlenek nie jest jednak przeszkodą dla ślimaka z gatunku Ovula ovum, który żeruje na tych koralowcach, zaś toksyna najprawdopodobniej ulega detoksykacji w jelitach ślimaka. Wśród przedstawicieli gorgoni, takich jak gatunek Leptogorgia virgulata, występują furanocemranolidy (diterpenoidy pukalidu oraz lofotoksyna). Ich zadaniem jest odstraszanie ryb, poprzez wywoływanie u nich wymiotów. Ponadto wykazują one właściwości przeciwdrobnoustrojowe zapobiegając porastaniu koralowców. Koralowce antarktyczne są chronione albo wyłącznie przez wapienne drzazgi, albo przez substancje chemiczne. Na przykład koralowiec Ainigmaptilon antarcticus wytwarza seskwiterpen, który powstrzymuje rozgwiazdy od żerowania, a także hamuje rozwój bakterii i okrzemek. Odrębną strategię obrony chemicznej można zaobserwować u gatunku Plexaura homomalla, który produkuje duże ilości prostaglandyn, które są toksyczne i powodują, że koralowiec jest niesmaczny, np. dla ryb.

Znaczenie

Koralowce miękkie to zwierzęta, które produkują wiele związków bioaktywnych, o różnym działaniu, m.in. przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym, przeciwzakrzepowym, przeciwdepresyjnym, niwelującym nadciśnienie, przeciwbólowym, przeciw robakom, itp. Dlatego też są one bardzo ważne pod względem komercyjnym. Bardzo łatwo jest je hodować w niewoli, o wiele łatwiej niż koralowce twarde wrażliwe na infekcje lub uszkodzenia. Korale miękkie rosną szybko i łatwo je podzielić na nowe osobniki, dlatego też hodowane w akwakulturze są często bardziej wytrzymałe i tańsze niż te importowane z natury. Ponadto dzięki takim hodowlom możliwa jest ochrona dzikich raf. W przeszłości uważano, że koralowce te nie są w stanie tworzyć fundamentów pod przyszłe rafy koralowe, jednak ostatnie odkrycia sugerują, że kolonie z rodzaju Sinularia są w stanie cementować swoje skleryty i utrwalać je u podstawy czyniąc z nich budowniczych raf.

2020-11-05
Szkaradnica

Rząd: Scorpaeniformes (skorpenokształtne)

Rodzina: Synanceiidae (szkaradnicowate)

Synanceia verrucosa

Gatunek ten występuje w płytkich tropikalnych wodach morskich Oceanu Indyjskiego i w zachodniej części Pacyfiku, od Morza Czerwonego i wschodniego wybrzeża Afryki po Polinezję Francuską i Południową Japonię. Związany jest głównie z rafami koralowymi oraz płytkimi lagunami, gdzie osiada na dnie piaszczystym i zakopuje się w nim, lub ukrywa się pod skałami. Szkaradnica bytuje w wodach o głębokości od około 20-30 cm do 30 m. Prowadzi samotniczy tryb życia. Jedynie podczas okresu godowego gromadzi się na krótki czas z płcią przeciwną. Maksymalna długość ciała szkaradnicy wynosi 40 cm, chociaż schwytano okaz, który miał 51 cm. Z reguły dorasta do 30-35 cm. Największa opublikowana waga wynosiła 2,4 kg.

Jej ciało jest masywne oraz uzbrojone w kolce połączone z gruczołami jadowymi, które znajdują się na płetwie grzbietowej, odbytowej oraz płetwach brzusznych. Swoim kształtem i ubarwieniem przypomina skałę, stąd też jej angielska nazwa –ryba kamień. Ciało ma zwykle kolor brązowy lub szary o może mieć wybarwienia w kolorze żółtym, pomarańczowym lub czerwonym. Jej pysk jest duży i skierowany ku górze, jest to związane z jej osiadłym trybem życia. Jest drapieżnikiem, który chwyta ofiarę z zasadzki. Nieruchomo czatuje na przepływającą ofiarę, po czym gwałtownym ruchem wciąga ją do paszczy. Jest bardzo szybka, ofiarę chwyta do paszczy w 0,015 sekundy. Żywi się skorupiakami, głowonogami oraz małymi rybami.

Szkaradnica jest rozdzielnopłciowa. Dymorfizm płciowy uwidacznia się w rozmiarze ciała, samce są większe. Samica nie wybiera partnera, zapłodnienie jest zewnętrzne i przypadkowe. Składa jaja na dnie rafy koralowej, następnie przepływający samiec zapładnia je. Jaja są duże, co sugeruje, że wykluwające się z nich młode będą dobrze wykształcone. Szkaradnica uznawana jest za jedno z najniebezpieczniejszych zwierząt, gdyż jej jad może być śmiertelny dla ludzi. Pomimo tego jest sprzedawana w celach kulinarnych w Hongkongu, na Filipinach i w Japonii. Pada również ofiarą płaszczek i rekinów. Jest sprzedawana jako ryba akwariowa.

Jak nie zostać posiłkiem dla innych?

Szkaradnica wykształciła szereg adaptacji, które pomogły jej odnieść sukces na dnie rafy. Pierwsza z nich jest mimetyzm, czyli upodabnianie się do otoczenia. Kolor skóry oraz jej nierówna, skalista struktura pomagają jej kamuflować się pomiędzy skałami i koralowcami. Dodatkowo bardzo często jest porośnięta glonami, co dodaje jeszcze więcej autentyczności. Ponad to jej płetwy piersiowe są tak wykształcone, że służą nie tylko do pływania, ale także do poruszania się po dnie oraz do wspomagania zakopywania się w piasku i błocie. Kolejna adaptacja to chroniące przed drapieżnikami kolce jadowe. Na grzbiecie ryby jest 13 kolców, u postawy których znajdują się po dwa gruczoły z jadem. Kolce są bardzo ostre i sztywne, zaś jad bardzo silny. Jad w dawce 18 mg jest śmiertelny dla człowieka, a taka dawka jest uwalniana jedynie przez 6 spośród wszystkich kolców. Jad składa się z mieszaniny białek – stonustoksyny, werrukotoksyny i kardioleptyny, przy czym to werrukotoksyna jest najbardziej niebezpieczna. Skutki jego działania obejmują silny ból, wstrząs, porażenie i śmierć tkanki. W przypadku ukłucia przez szkaradnicę należy jak najszybciej podać antidotum. Pierwsza pomoc powinna obejmować zanurzenie uszkodzonego miejsca w gorącej wodzie, co powinno doprowadzić do denaturacji białek z jadu.

2020-06-24